Η αναγωγή στο Υπερβατικό

Αν ο χωροχρονικός περιορισμός του ανθρώπου ("τόπω" και χρόνω "περιγραφομενος") απαγορεύει την άμεση γνωστική πρόσβαση στη δεύτερη κατηγορία, η διπλή φύση του ("σώματι καλυπτομένης της ψυχής") δεν επιτρέπει τη "γυμνή" γνώση του αοράτου. Εφόσον, λοιπόν, δεν μένουμε στη σιωπή, επινοήθηκε η εικόνα. Ειδικότερα για την αναγωγή στο υπερβατικό, ο κτιστός άνθρωπος είναι αναγκασμένος να χρησιμοποιήσει κτιστά μέσα, τα οποία δεν μπορεί να είναι αποκλειστικά νοητά, γιατί ο ίδιος είναι και αισθητός. 

Επομένως, η αναγωγή γίνεται μόνο μέσω της κατηγορίας των αισθητών, τα οποία ο Δαμασκηνός ονομάζει εικόνες και σχήματα-και εμείς μπορούμε, ως προς τη λειτουργία τους αυτή, να τα ονομάζουμε "σύμβολα". Γιατί δεν είναι "γυμνά" πράγματα, αλλά φέρουν εντός τους ένα θεμισμένο νόημα που τα ξεπερνά-ή ορθότερα, είναι συγχρόνως δείκτες ("δεικτική"), δηλώνουν "νοητήν τινά θεωρίαν". Ο μόνος, και συνεπώς αναγκαίος, τρόπος για το "νοείν" και το "λέγειν" σχετικά με τις "ενέργειες" του υπερβατικού
είναι η χρήση "εικόνων", "τύπων" και "συμβόλων".

Ο Δαμασκηνός επιμένει στην υλικότητα του γνωστικού μέσου και κατηγορεί τους Εικονομάχους για την περιφρόνηση τους προς αυτό. Η καθαρώς νοητική θεωρία ("κατά νούν μόνον θεωρίαν") που αξιολογούν εκείνοι ως καταλλήλότερη για τις αναγωγές είναι ανεπαρκής, γιατί παραβλέπει τις ανθρώπινες προϋποθέσεις και τείνει σε ακραία πνευματοκρατία, με τη συνακόλουθη υποτίμηση των αισθητών και της σωματικότητας του γνωστικού υποκειμένου. Η αναγωγική λειτουργία αναφέρεται γενικότερα στη σχέση κόσμου και υπερβατικού, κτίσματος και κτίστη: τα αναλογικά επιχειρήματα, που έχουν τη καταγωγή τους στη βίβλο, χρησιμοποιούνται και απο τον Δαμασκηνό, όταν θέλει να δείξει ότι ο άνθρωπος μπορεί απο τα κτιστά ορατά να αναχθεί στον δημιουργό τους.

Η γνωστική λειτουργία της εικόνας την τοποθετεί δίπλα σε άλλες μορφές, όπως τα σύμβολα και οι μύθοι. Είναι όλα τους μέσα για την κατανόηση των πραγματικοτήτων (ή των νοημάτων και αναφορών), που αντιστέκονται στην εννοιολογική πρόσβαση. Έτσι, χωρίς την παρεμβολή εννοιών, ανταποκρίνονται στην ανάγκη για άμεση επικοινωνία με την αλήθεια ή με μια κατηγορία αληθειών (στο πλαίσιο του κάθε συστήματος). Υπο μία έννοια, συνεπώς, η εικόνα της τέχνης μπορεί να θεωρηθεί υποπερίπτωση της ευρύτερης κατηγορίας της "εικόνας", στην οποία ανήκει κάθε τι, το οποίο καθιστά γνωστό κάποιο άλλο πράγμα.

Βυζαντινή φιλοσοφία της εικόνας

Γ. Ζωγραφίδης

by Siglitiki στα Μονοπάτια που διασταυρώνονται