Οικονομικο-κοινωνικοί παράγοντες και κακοήθεις νεοπλασίες

Οι οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες μίας χώρας συγκαταλέγονται μεταξύ των παραγόντων που επηρεάζουν τους δείκτες υγείας και το προσδόκιμο επιβίωσης του πληθυσμού.
Για τον προσδιορισμό της οικονομικο-κοινωνικής τάξης των ατόμων επιλέγονται ως κριτήρια διάφορα προσωπικά τους χαρακτηριστικά, κυρίως λόγω της αδυναμίας εύρεσης ενός αξιόπιστου συνιστάμενου δείκτη.
Μεταξύ των προσωπικών χαρακτηριστικών περιλαμβάνονται: το μορφωτικό επίπεδο των ατόμων, το επάγγελμα, το οποίο ασκούν, το ετήσιο εισόδημα και τα περιουσιακά τους στοιχεία ή οποιοσδήποτε συνδυασμός των παραπάνω.
Τα χαμηλότερα οικονομικο-κοινωνικά στρώματα έχουν αυξημένο κίνδυνο πρόωρου θανάτου σε σύγκριση με τα ανώτερα (Mackenbach, et al., 2008).
Η ανεργία ή το επισφαλές επάγγελμα, οι πρώιμες εκθέσεις σε παράγοντες κινδύνου του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της ανεπαρκούς γονεϊκής υποστήριξης στα πρώτα χρόνια της ζωής, ο εθισμός στον καπνό, στην αιθανόλη και άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες, το καθημερινό άγχος, διατροφικά προβλήματα, η φτώχεια, η διάκριση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και η έλλειψη δικτύων υποστήριξης αναφέρονται μεταξύ των οικονομικο-κοινωνικών παραγόντων με ρόλο καθοριστικό για την υγεία (World Health Organization, 2008).
Οι οικονομικο-κοινωνικές διαφορές στη γενική θνησιμότητα αποδίδονται κυρίως σε οικονομικο-κοινωνικές διαφοροποιήσεις στη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα (Mackenbach, et al., 2008).
Υπάρχουν, επίσης, ενδείξεις ότι και οι δείκτες θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες είναι υψηλότεροι μεταξύ ατόμων που βρίσκονται σε χαμηλότερο οικονομικο-κοινωνικό επίπεδο σε σύγκριση με άτομα που βρίσκονται σε υψηλότερο (Galea, et al., 2011).
Συγκεκριμένα, άνδρες χαμηλότερης οικονομικο-κοινωνικής τάξης έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνων του πνεύμονα, της στοματικής κοιλότητας, του λάρυγγα, του φάρυγγα, του οισοφάγου, του στομάχου και, σε ορισμένους πληθυσμούς, του ήπατος.
Μεταξύ των γυναικών, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνων του οισοφάγου, του στομάχου, του ενδομητρίου και κυρίως του τραχήλου της μήτρας είναι μεγαλύτερος σε άτομα χαμηλής κοινωνικής τάξης.
Ανεξαρτήτως φύλου, άτομα ανώτερων οικονομικο-κοινωνικών στρωμάτων έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου και μελανώματος, ενώ στους περισσότερους πληθυσμούς ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού και των ωοθηκών είναι αυξημένος μεταξύ γυναικών ανώτερης τάξης (Kogevinas, et al., 1997).
Στην Ελλάδα, η πρώτη περιγραφή κοινωνικών επιδράσεων στην υγεία δημοσιεύεται στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και σε σχέση με τις κακοήθεις νεοπλασίες, διαπιστώνεται αρνητική συσχέτιση της θνησιμότητας από τα νοσήματα αυτά με το κατά κεφαλή παραγόμενο προϊόν (Κυριόπουλος και συν, 1983).
Σε πρόσφατη ανάλυση δεδομένων της Ευρωπαϊκής προοπτικής επιδημιολογικής έρευνας EPIC (European Prospective Investigation into Cancer and nutrition) oι Gallo και συνεργάτες (Gallo, et al., 2012) ανέλυσαν δεδομένα 15972 θανάτων από 22 ερευνητικά κέντρα εννέα χωρών, με στόχο τη μελέτη της σχέσης της γενικής και ειδικής κατά αιτία θνησιμότητας με τα οικονομικο-κοινωνικά χαρακτηριστικά των ατόμων, όπως αυτά διαμορφώνονται βάσει του μορφωτικού τους επιπέδου.
Το ανώτερο επίπεδο σπουδών, το οποίο ένα άτομο έχει ολοκληρώσει, θεωρείται αντικειμενικός, αξιόπιστος και συγκρίσιμος μεταξύ των μελετών δείκτης οικονομικο-κοινωνικής τάξης και για το λόγο αυτό αποτελεί τον πλέον χρησιμοποιούμενο δείκτη (Liberatos et al., 1988).
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άνδρες ανώτατου μορφωτικού επιπέδου είχαν 43% μικρότερο κίνδυνο πρόωρου θανάτου σε σύγκριση με άνδρες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου (σχετικός κίνδυνος (ΣΚ) 0,57, 95% όρια αξιοπιστίας (O.A). 0,52–0,61). Στις γυναίκες η αντίστοιχη μείωση του κινδύνου ήταν της τάξης του 29% (ΣΚ 0,71, 95% O.A. 0,64–0,78).
Αντίστοιχα, ο κίνδυνος θανάτου από κακοήθεις νεοπλασίες οποιασδήποτε εντόπισης ήταν 32% μικρότερος μεταξύ ανδρών υψηλού, μορφωτικού επιπέδου (ΣΚ 0,68, 95% O.A. 0,59–0,78) και 7% μικρότερος μεταξύ γυναικών υψηλού σε σύγκριση με γυναίκες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, χωρίς όμως το εύρημα να είναι στατιστικά σημαντικό στη δεύτερη περίπτωση (ΣΚ 0,93, 95% O.A. 0,80–1,07).
Οι εμπλεκόμενοι μηχανισμοί δεν είναι επαρκώς γνωστοί.
Ορισμένοι ερευνητές αναφέρουν ότι οι παρατηρούμενες διαφοροποιήσεις αντικατοπτρίζουν οικονομικο-κοινωνικές διαφορές στη συχνότητα παραγόντων κινδύνου νόσησης, όπως το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, οι ακατάλληλες διατροφικές επιλογές και η παχυσαρκία (Gallo, et al., 2012).
Σε πρόσφατη ανάλυση δείγματος 23697 Ελλήνων συμμετεχόντων στη μελέτη EPIC Ελλάδας, υπολογίστηκε η σχετική συχνότητα της παρουσίας παραγόντων κινδύνου πρόωρου θανάτου ανά φύλο και μορφωτικό επίπεδο (Naska, et al, 2012).
Η παχυσαρκία, η χαμηλή προσήλωση στην παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή, η υπέρταση και η περιορισμένη σωματική δραστηριότητα ήταν περισσότερο συχνές σε άτομα χαμηλού μορφωτικού επιπέδου.
Μεταξύ των ανδρών δε διαπιστώθηκαν σημαντικές οικονομικο-κοινωνικές διαφορές στο ποσοστό καπνιστών. Μία γυναίκα, όμως, χαμηλού μορφωτικού επιπέδου είχε σημαντικά μικρότερη πιθανότητα να είναι καπνίστρια σε σύγκριση με γυναίκα υψηλού μορφωτικού επιπέδου ανεξαρτήτως ηλικίας.
Η υψηλή κατανάλωση αιθανόλης ήταν γενικά συχνότερη μεταξύ ανδρών χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και μεταξύ γυναικών ανώτερου μορφωτικού επιπέδου.
Στο ίδιο δείγμα συμμετεχόντων, η σύγκριση των ειδικών ανά φύλο δεικτών θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες δεν ανέδειξε σημαντικές οικονομικο-κοινωνικές διαφοροποιήσεις μεταξύ ατόμων υψηλού και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου.
Το εύρημα αυτό, σε μεγάλο δείγμα του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα, ενδεχομένως αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι οι καπνισματικές συνήθειες των ατόμων, ο πλέον ισχυρός από τους μελετώμενους παράγοντες κινδύνου εμφάνισης καρκίνου, δε βρέθηκαν να διαφοροποιούνται σημαντικά με το επίπεδο μόρφωσης των ανδρών, ενώ η σχέση ήταν αντίστροφη μεταξύ των γυναικών (μεγαλύτερη συχνότητα καπνιστριών στις ανώτερες οικονομο-κοινωνικές τάξεις).
Η υπερβολική κατανάλωση αιθανόλης, η οποία ήταν περισσότερο συχνή μεταξύ ανδρών χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, σχετίζεται κυρίως με νεοπλασίες του ανώτερου αναπνευστικού (στοματικής κοιλότητας, λάρυγγα, φάρυγγα), οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα συχνές στον Ελληνικό πληθυσμό. Μεταξύ των γυναικών, η υπερκατανάλωση αιθανόλης σχετίζεται κυρίως με τον καρκίνο του μαστού, εντόπιση, η οποία είναι περισσότερο συχνή μεταξύ γυναικών ανώτερων οικονομικο-κοινωνικών τάξεων.
Τέλος, στην ερμηνεία παρατηρήσεων για οικονομικο-κοινωνικές διαφοροποιήσεις στη θνησιμότητα από κακοήθεις νεοπλασίες στον Ελληνικό πληθυσμό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και στοιχεία για τη διαφορετική χρήση υπηρεσιών υγείας από διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού.

Βιβλιογραφία
1. Galea, S., Tracy, M., Hoggatt, K.J., Dimaggio, C. and Karpati A., 2011 Estimated deaths attributable to social factors in the United States. Am J Public Health 101(8):1456-1465.
2. Gallo, V., Mackenbach, J.P,, Ezzati, M., Menvielle, G., Kunst, A.E., Rohrmann, S., Kaaks, R., Teucher, B., Boeing, H., Bergmann, M.M., Tjønneland, A., Dalton, S.O., Overvad, K., Redondo, M.L,, Agudo, A., Daponte, A., Arriola, L., Navarro, C., Gurrea, A.B., Khaw, K.T., Wareham, N., Key, T., Naska, A., Trichopoulou, A., Trichopoulos, D., Masala, G., Panico, S., Contiero, P., Tumino, R., Bueno-de-Mesquita, H.B., Siersema, P.D., Peeters, P.P,, Zackrisson, S., Almquist, M., Eriksson, S., Hallmans, G., Skeie, G., Braaten, T., Lund, E., Illner, A.K., Mouw, T., Riboli, E. and Vineis, P, 2012. Social inequalities and mortality in Europe–results from a large multi-national cohort. PLoS One. 7(7):e39013. Epub 2012 Jul 25. 3. Kogevinas, M., Pearce, N., Susser, M and Boffeta, P. eds., 1997. Social inequalities and cancer. IARC scientific publications No 138. Lyon: International Agency for Research on Cancer.
4. Κυριόπουλος Ι, Καλαντίδη Α, Τριχόπουλος Δ. Σχέση κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων με την κατά αιτία θνησιμότητα στην Ελλάδα. Mat Med Gr 1983;11:192-196.
5. Liberatos, P., Link, B.G. and Kelsey, J.L., 1988. The measurement of social class in epidemiology. Epidemiol Rev;10:87-121.
6. Mackenbach, J.P., Stirbu, I., Roskam, A.J., Schaap, M.M., Menvielle, G., Leinsalu, M., Kunst, A.E. European Union Working Group on Socioeconomic Inequalities in Health, 2008. Socioeconomic inequalities in health in 22 European countries. N Engl J Med 358(23):2468–81.
7. Naska, A., Katsoulis, M., Trichopoulos, D. and Trichopoulou, A. 2012. The root causes of socioeconomic differentials in cancer and cardiovascular mortality in Greece.Eur J Cancer Prev.21(5):490-496.
8. World Health Organization, 2008. Closing the gap in a generation: Health equity through action on the social determinants of health: final report of the commission on social determinants of health. Geneva: World Health Organization.

Ανδρονίκη Νάσκα, Επικ. Καθηγήτρια Υγιεινής και Επιδημιολογίας, Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Πηγή: ΚΕΕΛΠΝΟ
myhnews