25η Μαρτίου 1821 μύθος ή πραγματικότητα

Του Ιωάννη Μιχαλακάκου
εκπαιδευτικού

Η ορκομωσία των Αγωνιστών Θεόδωρος Βρυζάκης 1865

Τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει πολύ η συζήτηση σχετικά με την πραγματική ημερομηνία έναρξης της Ελληνικής επανάστασης του 1821. Η συζήτηση αυτή μάλιστα έχει επεκταθεί τόσο πολύ από σύγχρονους αναθεωρητές της ιστορίας που αμφισβητούν όχι μόνο τις ημερομηνίες αλλά ακόμα και τα εθνικά κίνητρα του εν λόγω κινήματος και τους ίδιους τους αγωνιστές που βίωσαν τα γεγονότα. Ανεξαρτήτως του λόγου που συμβαίνει αυτή η τάση αναθεώρησης είτε είναι η αγωνιώδης αναζήτηση της αλήθειας ή η αποσύνδεση του αγώνα με το θρησκευτικό συναίσθημα ή ιδεολογικά κίνητρα το παρόν άρθρο έχει σκοπό να φωτίσει τα πραγματικά γεγονότα προκειμένου ο πολίτης να μην συγχέεται και παραπληροφορείται.
Αρχικά πρέπει να ξεδιαλυθεί στο νου του αναγνώστη τι σημαίνει κήρυξη της επανάστασης εκείνη την εποχή. Επί της ουσίας το θρησκευτικό συναίσθημα των αγωνιστών ήταν απολύτως συνυφασμένο με την εθνική τους συνείδηση και την πολιτική τους σκέψη. Αυτός ήταν και ο λόγος όπου έχουμε ιερές δοξολογίες πριν την εκκίνηση κάθε στρατιωτικής επιχείρησης με σκοπό να «ευλογηθούν τα όπλα». Αδιαμφισβήτητο είναι επίσης το γεγονός ότι πριν την 25η Μαρτίου είχαν προηγηθεί όχι μόνο ιερές δοξολογίες για να ευλογηθούν οι αγωνιστές αλλά και ένοπλα γεγονότα που είχαν σκοπό την προπαρασκευή του κινήματος.
Τον Απρίλιο του 1820 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μετά από σύσκεψη που είχε με εκπροσώπους της φιλικής εταιρείας δέχτηκε τον ηγετικό ρόλο. Του δόθηκε το ψευδώνυμο «Καλός» και τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου «α.ρ.» για να υπογράφει τις επιστολές του. (Brewer, 2019). Ήταν υπασπιστής του Τσάρου και ήλπιζε σε βοήθεια των Ρώσων ως ομόδοξων μετά τις πρώτες επιτυχίες του εν λόγω κινήματος. Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον ποταμό Προύθο σε μια κίνηση casus belli για την Οθωμανική διοίκηση. (Τσέα Μ, 2021) Δύο μέρες μετά στις 24 Φεβρουαρίου, μετά από δοξολογία στον ναό των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας, εκδίδει την πρώτη επαναστατική διακήρυξη που απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες και τους καλεί να λάβουν τα όπλα «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». (Αργολική Βιβλιοθήκη, 2020). Το σχέδιο του προέβλεπε να επαναστατήσει ταυτόχρονα και η νότια Ελλάδα και να υπάρχει πίεση από βορρά και νότο. Ωστόσο αυτό δεν κατέστη δυνατό όχι μόνο λόγω της καταστροφής των δυνάμεων του στην Μολδοβλαχία αλλά και λόγω πρακτικών ζητημάτων επικοινωνίας και διστακτικότητας στο νότο.

Η Μονή των Τριών Ιεραρχών στο Ιάσιο, σε χαρακτικό του α’ μισού του 19ου αιώνα.Εδώ στις 24 Φεβρουαρίου 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την έναρξη της επανάστασης.

Στην νότια Ελλάδα ήδη από τις 16 Μαρτίου σύμφωνα με τοπικές παραδόσεις που έχουν καταγραφεί στο χειρόγραφο του Μιχ. Δέφνερ το 1875 έχουμε κατόπιν συνεννόησης με τους προκρίτους στην Μάνη, επαναστατική κίνηση στο Λεωνίδιο από τους Τριαντινό και Ράμφο. (Τσαγγούρης Π, 2014). Ταυτόχρονα στην Αχαΐα προκειμένου να καμφθούν οι τυχόν δισταγμοί των εκεί προκρίτων αλλά και για να μην πάρουν οι τούρκοι τους φόρους των Ρωμιών γίνονται κρούσεις στις 14 Μαρτίου από τον Νικόλαο Σολιώτη στην θέση Αγρίδι και στις 16 Μαρτίου από τους Χονδρογιανναίους στην θέση Χελονοσπηλιά. (Οικονόμου Μ, 1874). Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία στις 18 Μαρτίου στην Αγία Λαύρα υπό τον Π.Π. Γερμανό αποφασίζεται η μαζική συμμετοχή της περιοχής στην επανάσταση υψώνοντας το τοπικό λάβαρο (ΓΕΕΘΑ). Αποτέλεσμα των παραπάνω διεργασιών ήταν η πολιορκία και απελευθέρωση των Καλαβρύτων (21 – 25 Μαρτίου).
Την ίδια μέρα στην Αρεόπολη της Μάνης (τότε Τσίμοβα), σύμφωνα με τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη «την 17ην Μαρτίου οι πρόκριτοι της Μάνης συνεννοήθησαν να λάβωσι τα όπλα κατά των Τούρκων». Απότοκο της κήρυξης της επανάστασης στην Μάνη ήταν η αναίμακτη κατάληψη της πόλεως της Καλαμάτας από όπου στις 23 Μαρτίου του 1821 εξεδόθη η «Προειδοποίησης προς τας Ευρωπαϊκάς αυλάς». (Καπετανάκη, 2020). Το πρώτο κείμενο επί της ουσίας που γνωστοποιούσε την επανάσταση στο εξωτερικό εμφανίζοντας την ελληνική επανάσταση ως κίνημα εθνικό και όχι ως κοινωνική στάση. Ο Θ. Κολοκοτρώνης αναφέρει χαρακτηριστικά στα απομνημονεύματα του «Το κίνημα μας έγινε εις τας 22 Μαρτίου εις την Καλαμάτα….».
Από τα παραπάνω λοιπόν εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί ο εορτασμός της έναρξης της επανάστασης ορίστηκε στις 25 του Μάρτη και όχι νωρίτερα. Η φιλική εταιρεία και ο αρχηγός της Αλέξανδρος Υψηλάντης ήδη από το 1820 επεξεργάζονταν διάφορα σχέδια οργάνωσης ενός επαναστατικού κινήματος. Τελικά με την συνδρομή του Παπαφλέσσα και άλλων μελών της φιλικής εταιρείας κατέληξαν στο «Σχέδιον Γενικόν» πιθανότατα τον Οκτώβριο του 1820 στο Ισμαήλιο της Μολδοβλαχίας (Παπαδόπουλος Σ, 1977). Στο σχέδιο αυτό προέβλεπε ταυτόχρονη έκρηξη της επανάστασης από βορρά και νότο με ημέρα έναρξης την 25η Μαρτίου του 1821. (Σπηλιάδη Ν, 1851). Βάση αυτής της ημερομηνίας κινήθηκαν και τα παραπάνω προεπαναστατικά γεγονότα.
Η ημερομηνία αυτή δεν επελέγη τυχαία. Πρώτα απ όλα είχε τεράστια συμβολική σημασία για τους Έλληνες. Η 25η Μαρτίου είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Ο ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Σύμφωνα με τον Τρικούπη «ως ευαγγελιζομένη την πολιτικήν λύτρωσιν του ελληνικού έθνους». Πέραν του θεολογικού συμβολισμού που θα ευλογούσε τον αγώνα είχε και πρακτικό λόγο εφαρμογής. Η μεγάλη συγκέντρωση Ελλήνων στις εκκλησίες δεν θα κινούσε τις υποψίες των Τούρκων από την μια και από την άλλη θα μπορούσαν πολύ εύκολα να ενημερωθούν για το επερχόμενο κίνημα και το ξέσπασμα της επανάστασης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι τότε δεν υπήρχαν εύκολοι και άμεσοι τρόποι επικοινωνίας και έπρεπε να χρησιμοποιούν ημερομηνίες – σημεία αναφοράς για την εκτέλεση του σχεδίου.

Το επίσημο διάταγμα της καθιέρωσης της 25ης Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού

Με την λογική αυτή στις 15 Μαρτίου του 1838 επί βασιλείας του Όθωνα καθιερώθηκε η 25η Μαρτίου ως επίσημη ημερομηνία εορτασμού της εθνικής ανεξαρτησίας και παλιγγενεσίας. (Φουρτούνης Β, 2017). Αξίζει να σημειωθεί πως ακόμα και οι αγωνιστές του 1821 που συμμετείχαν στις προεπαναστατικές δράσεις ήταν σύμφωνοι με την παραπάνω επιλογή. Χαρακτηριστικό είναι το αδημοσίευτο εξοδολόγιο του Ιωάννη Κατσή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη ο οποίος μάλιστα ήταν από τους πρώτους απελευθερωτές της Καλαμάτας και τους πρωταγωνιστές των πρώτων ημερών. Ο Φωτάκος αναφέρει χαρακτηριστικά «τὴν δὲ πρωΐαν τῆς 23 Μαρτίου, ἦλθον (στην Καλαμάτα) ὁ Κατσῆς Μαυρομιχάλης, ὁ Ἠλίας Κατσάκος Μαυρομιχάλης, τῇ ἰδίᾳ δὲ ἡμέρᾳ ἦλθον ὁ Γεώργιος Καπετανάκης, ὁ Ἰωάννης Καπετανάκης….». Στο εξοδολόγιο αυτό αναφέρει κατηγορηματικά ο αγωνιστής τα έξοδα του
“Σημείωσις των όσων έχω εξοδεμένα εις ας διάφορας κατά καιρόν εκστρατείας μου από την αρχή της επαναστάσεως 1821: μαρτίου 25”

Το εξοδολόγιο του Κατζή Μαυρομιχάλη

Το παραπάνω έγγραφο έχει γραφτεί το 1825 στο Ναύπλιο. Είναι λοιπόν ολοφάνερο ότι για τους αγωνιστές της εποχής εκείνης όλη αυτή η συζήτηση για το πότε ξεκίνησε η Ελληνική επανάσταση αποτελεί θέμα ανούσιο και χωρίς περιεχόμενο. Αρκεί μόνο να σκεφτούμε πως οι περισσότεροι μεγάλοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 βρίσκονταν εν ζωή όταν οι Βαυαροί επισημοποίησαν την 25η Μαρτίου ως ημέρα εθνικής επετείου.
Κατά την γνώμη μας λοιπόν αποτελεί ανούσια απόπειρα και ψευτοδίλημμα να προσπαθούμε να διαχωρίσουν την ημέρα της παλιγγενεσίας και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Πιο πολύ θυμίζει μια προσπάθεια ιδεολογικών διαφορών παρά αναζήτησης της ιστορικής αλήθειας.

Πηγές

θερμές ευχαριστίες στον φίλο νομικό και ιστορικό Δημήτρη Μαριόλη για την παροχή του εγγράφου του Κατζή Μαυρομιχάλη.

https://argolikivivliothiki.gr/2020/06/17/loan-solomon/
https://eleftheriaonline.gr/local/politismos/history/item/209442-stayros-kapetanakis-h-symvoli-tis-manis-stin-enarksi-tis-epanastasis-tou-1821
https://fourtounis.gr
https://geetha.mil.gr/chronologio-ellinikis-epanastasis/
https://www.in.gr/2023/01/19/stories/aleksandros-ypsilantis-195-xronia-apo-ton-thanato-tou-arxigou-tis-filikis-etaireias/
https://www.leonidion.gr/2015/03/16-1821-21.html
https://www.offlinepost.gr/2021/01/20/oi-stratiotikes-dynameis-ton-epanastaton-stis-igemonies/
https://www.protothema.gr/stories/article/1353682/ta-gegonota-prin-tin-25i-martiou-1821-i-epanastasi-stin-patra-kai-i-agia-laura/
Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα (Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής 1770-1836), έκδοση "Εστίας", 1901, τόμ. Α', σελ. 47, 48
Κολοκοτρώνη Θ. Ι. (1856), Ελληνικά Υπομνήματα ήτοι επιστολαί και διάφορα έγγραφα από την ελληνική επανάσταση, Αθήνησι τύποις Χ Νικολαίδου Φιλαδελφέως
Οικονόμου Μ (1874), Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Παπαλεξανδρή
Π. Δ. Ζούβα (1969), Η οργάνωσις στρατού κατά την Επανάστασιν του 1821. Αθήνα
Παπαδόπουλος Σ. Ι. (1977). Το "Σχέδιον Γενικόν" της Φιλικής Εταιρείας και οι επαφές με τους Σέρβους. Μακεδονικά, 17(1), 40–54. https://doi.org/10.12681/makedonika.361
Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επαναστάσεως, έκδοση 1860, τομ. Α' σελ. 23
Σπηλιάδη Νικολάου, Απομνημονεύματα, εκδοθέντα υπό Χ.Ν.Φιλαδελφέως, Αθήνα 1851, τομ. Α', σελ. 31
Χρυσανθόπουλου Φώτη ή Φωτάκου, Βίοι Πελοποννησίων ανδρών, εν Αθήναις εκ του τυπογραφείου Π. Δ. Σακελλαρίου, 1888
ΓΑΚ Υπουργείο Πολέμου Φ. 50 (1825).

https://maniatika.wordpress.com/