ΟΥ ΤΙ ΔΑΝΟΣ: Μια video artist παίζει με τις φαντασιώσεις του Άρθουρ Έβανς για τον Μινωικό Πολιτισμό

Η βραβευμένη Elizabeth Price προσθέτει κι άλλη σάλτσα στην ήδη ευφάνταστη «Μινωική αποκατάσταση» του Έβανς στην Κνωσσό.

Το Institute for the Study of the Ancient World (Ινστιτούτο για την Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου) είναι ένα παράρτημα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης που στεγάζεται σε ένα οίκημα κοντά στην 5η Λεωφόρο.
Υποδέχεται τακτικά υποψήφιους διδάκτορες και επιστημονικούς συνεργάτες και διοργανώνει μικρές και πολύ εξειδικευμένες εκθέσεις αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, την Ρώμη, το Βυζάντιο και την Περσία.
Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα πολιτιστικό ίδρυμα στο οποίο θα στραφεί κανείς για να παρακολουθήσει εκθέσεις σύγχρονης video art ή έργα δημιουργημένα με την χρήση πολύπλοκων 3D γραφικών υπό τους ήχους μουσικής electronica και με τα στοιχεία των εκθεμάτων γραμμένα σε φούξια γραμματοσειρά Helvetica.

Δείτε το slideshow Émile Gilliéron πατήρ ή υιός, “Ακροβάτες Πηδούν πάνω από Ταύρο", 20ος αι. πριν από το 1914), ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένο σε νωπογραφία της Κνωσσού. (παραχώρηση Harvard Art Museums, Arthur M. Sackler Museum. εικόνα © Institute for the Study of the Ancient World, φωτό: Steve Gyurina)

Για λίγες όμως ακόμα εβδομάδες, αυτό το διακριτικό και καθώς πρέπει ινστιτούτο θα φιλοξενήσει το έργο της βρετανίδας καλλιτέχνιδος Ελίζαμπεθ Πράις που γέμισε τις ήσυχες αίθουσες του με μουσική και κινούμενες εικόνες.

Η νικήτρια του Βραβείου Turner του 2012 κατά την διάρκεια μιας residency στα μουσεία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ashmolean και Pitt Rivers εντυπωσιάστηκε από τις ακουαρέλες της αρχαιολογικής αποστολής του Άρθουρ Έβανς στην Κρήτη.

Πρόκειται για την αποστολή που στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ανέσυρε στην επιφάνεια τον Μινωικό πολιτισμό.

Το βίντεο που δημιούργησε η Πράις στην Οξφόρδη αποτελεί το ήμισυ της ενδιαφέρουσας έκθεσης που διεξάγεται στην Νέα Υόρκη με τίτλο "Αποκαθιστώντας τους Μινωίτες: Elizabeth Price και Sir Arthur Evans" όπου εξερευνώνται οι υπερβάσεις της αρχαιολογίας και το πόσο εύκολα μπορεί κανείς να προβάλλει τις τρέχουσες προσδοκίες και προσλαμβάνουσες στις άγνωστες περιόδους του παρελθόντος.

Η Price δημιούργησε ένα ευφάνταστο και φορτισμένο έργο τέχνης,γεμάτο ιδέες και συμπάθεια προς τις αδυναμίες προσωπικοτήτων του παρελθόντος.

Émile Gilliéron υιός, “Γαλάζιοι Πίθηκοι σε Πετρώδες Τοπίο” (1928), ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένο σε νωπογραφία της Αίθουσας των Τοιχογραφιών της Κνωσσού. (παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)

Πριν δει κάποιος την έξυπνη αποκατάσταση της Ελίζαμπεθ Πράις στο βίντεο πρέπει πρώτα να περιεργαστεί το ιστορικό τμήμα της έκθεσης, όπου παρουσιάζονται τόσο αρχαιολογικά ευρήματα όσο και αποδόσεις του ανασκαφικού χώρου και των ευρημάτων που σχεδιάστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα κατά την διάρκεια της ανασκαφής του Έβανς.
Ο Άρθουρ Έβανς (1851-1941) ήταν ο φύλακας, ή αν θέλετε ο επιμελητής, του μουσείου Ashmolean κατά την Βικτωριανή εποχή και με δικά του χρήματα αγόρασε ένα μεγάλο κομμάτι γης στην Κρήτη, το οποίο άρχισε να ανασκάπτει.
Είναι εκείνος που ξέθαψε την υλική κληρονομιά του πολιτισμού που προηγείται της κλασικής Ελλάδας κατά χίλια χρόνια και οι ιστορικοί του σήμερα ανατρέχουν ακόμα στην έρευνα και τις προσπάθειες του να κατανοήσει τον πρώιμο αρχαίο κόσμο.
Ο Evans όμως ήταν και λίγο ονειροπόλος.
Όπως και ο Γερμανός συνάδελφος του Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος περιηγήτο την Τουρκία ανακηρύσσοντας κάθε δεύτερη πέτρα τμήμα των τειχών της Τροίας, ο Έβανς έπεισε εαυτόν ότι οι μύθοι που είχε διαβάσει ως παιδί είχαν συμβεί στ' αλήθεια και πως έβγαζε από την γη και από την λήθη τα απομεινάρια ενός ειρηνικού και δοξασμένου βασιλείου.
Ονομάτισε τον πολιτισμό του οποίου τα ευρήματα έφερε στο φως "Μινωικό" από τον μυθολογικό Βασιλιά Μίνωα, δήλωσε πως ανακάλυψε το λίκνο της Ευρώπης και στην Κνωσσό "αποκατέστησε" ένα κατεστραμμένο παλάτι με νωπογραφίες και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που -στην καλύτερη περίπτωση- μπορεί κανείς να τις αποκαλέσει ευφάνταστες.

Αγγείο με τρεις λαβές, (Ύστερη Μινωική Περίοδος, 1600–1500 π.Χ), τερακότα, Κνωσσός (?) (παραχώρηση του Metropolitan Museum of Art, New York, Rogers Fund)

Το πιο εμφανώς πλαστό αντικείμενο είναι ένα άγαλμα από ελεφαντόδοντο που ο Βρετανός αρχαιολόγος είχε ονομάσει "Παναγία των Αθλημάτων". “Αγαλματίδιο Μινωιτισσας Θεάς” (Πιθανά αρχές 20ου αιώνα), ελεφαντοστό και χρυσός, Κρήτη (;) (παραχώρηση Royal Ontario Museum, Τορόντο, © ROM)

Στο Ινστιτούτο για την Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου οι ακουαρέλες των κρητικών ζωφόρων που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν για τον Έβανς είχαν Αρ Νουβό διακοσμητικά στοιχεία που ταίριαζαν περισσότερο στα λονδρέζικα πολυκαταστήματα παρά σε κτήρια ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών.
Η έκθεση συμπεριλαμβάνει επίσης πραγματικά μινωικά τεχνουργήματα, όπως ένα γυναικείο αγαλματίδιο του 1600-1450 π.Χ. αλλά και πλαστογραφίες που αγόρασε ο Έβανς στην Κρήτη.
Το πιο εμφανώς πλαστό αντικείμενο είναι ένα άγαλμα από ελεφαντόδοντο που ο Βρετανός αρχαιολόγος είχε ονομάσει "Παναγία των Αθλημάτων".
Πρόκειται για μία γυμνή μορφή τις οποίας τα στήθη πλαισιώνονται από έναν χρυσό κορσέ ενώ το φύλο είναι κάπως ακαθόριστο χάρη σε ένα κάλυμμα που ντραπάρει στους γοφούς.
Ο επιμελητής του μουσείου Getty, ο Κένεθ Λαπάτιν γράφει στον κατάλογο της έκθεσης πως οι πλαστογράφοι στην Κρήτη ήξεραν πώς να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες του Έβανς.
Ο χώρος της ανασκαφής έπρεπε να προσφέρει ευρήματα που να συνάδουν με τα όνειρα του για την ύπαρξη ενός ειρηνικού, μητριαρχικού και ελεύθερου πολιτισμού, μιας κοινωνίας που απείχε παρασάγγας από την Ευρώπη που την περίοδο εκείνη διολίσθαινε σε έναν φρικτό παγκόσμιο πόλεμο. Εμπνεόμενη τόσο από τις υπερβολές του ίδιου του Έβανς, όσο και από τις οπτικές επινοήσεις της ομάδας του, η Price δημιούργησε ένα βίντεο δύο οθόνων με τίτλο "Μία Αποκατάσταση".
Το έργο ξεκινά με εικόνες πλούσιας χλωρίδας που μοιάζει να φυτρώνει μέσα από το σκοτάδι υπό τους ήχους κρουστών ενώ η αφήγηση, η φωνή προέρχεται από μία μηχανή text-to-speech, περιγράφει την αναπαράσταση των βοτανικών διακοσμήσεων της Κνωσσού.
Εικόνες από τα μουσεία της Οξφόρδης εναλλάσσονται με ψηφιακές αποδόσεις φυτών που ανθίζουν ως σύμβολα της δημιουργικής και ανεξέλεγκτης αρχαιολογικής γονιμότητας του Έβανς.

Αγνώστου, “Φανταστική Απεικόνιση της πρόσοψης της κεντρικής αυλής", (αρχές 20ου αι.), ακουαρέλα σε χαρτί, Κεντρική Αυλή, Κνωσσός.(παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)

Σύντομα τα φυτά υποχωρούν και η Ελίζαμπεθ Πράϊς παρουσιάζει αντικείμενα από τις συλλογές των μουσείων, τα οποία εμφανίζονται καθώς οι εικόνες ίπτανται και αναμειγνύονται στην επιφάνεια εργασίας ενός υπολογιστή.
Η αφηγήτρια, που αρχικά ακουγόταν σαν να πρόκειται για συνεργάτιδα του Έβανς πριν από έναν αιώνα, εξηγεί πως ανακατατάσσει "φωτογραφικά και αρχειακά τεκμήρια" σε μια ψηφιακή βάση δεδομένων.
Όπου ο Έβανς χρησιμοποίησε τσιμέντο και χρώμα προκειμένου να αναστησει τον αρχαίο κόσμο, αυτή η νέα ψηφιακή αποκατάσταση της Κνωσσού -η αποκατάσταση της αποκατάστασης - πραγματοποιείται σε έναν εξυπηρετητή.
Οι εικόνες αρχείου και οι νέες αποδόσεις τρεμοπαίζουν, πολλαπλασιάζονται και μεταμορφώνονται ώστε να δώσουν πνοή σε μία νέα άποψη για το παρελθόν, πιο οργανική και ιμπρεσσιονιστική από την καθεστωτική γνώση ενός μουσείου.
Η Price δημιούργησε ένα ευφάνταστο και φορτισμένο έργο τέχνης, γεμάτο ιδέες και συμπάθεια προς τις αδυναμίες προσωπικοτήτων του παρελθόντος.
Η ευφυΐα στο έργο της έγκειται στο γεγονός ότι τοποθετεί μία τρίτη περίοδο ανάμεσα στην αρχαιότητα και το παρόν: τα οράματα του Έβανς και μιας ολόκληρης γενιάς αρχαιολόγων των οποίων η φλογερή επιθυμία της ανακάλυψης υποκαθιστούσε την επιστημονική ρώμη.
Η νέα Κνωσσός που χτίζεται μέσα από τα αρχεία που τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο στο cloud δεν είναι ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο αληθής ή ψευδής από τις νωπογραφίες, τις ακουαρέλες, τα σχέδια και τις αρχαίες μαϊμούδες που έφερε η ομάδα του Έβανς στην Βρετανία.
Το παρελθόν παραμένει πάντα έργο σε εξέλιξη, ανεξαρτήτως του αν χρησιμοποιούμε νερομπογιές ή pixels.

Διακοσμητική ζωφόρος, ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένη σε νωπογραφία του Ανακτόρου της Τιρύνθου, Αργολίδα. (19ος - 20ος αι., πριν το 1914) (παραχώρηση Harvard Art Museums, Arthur M. Sackler Museum, εικόνα © Institute for the Study of the Ancient World, φωτό: Steve Gyurina)

Αποκατεστημένο κεραμικό αγγείο (Μέση Μινωική Περίοδος II–III Περίδος, 1900–1600 π.Χ), τερακότα, Κνωσσός (παραχώρηση του Metropolitan Museum of Art, New York)

Φωτογραφία κεραμικών αγγείων της Μέσης Μινωικής Περιόδου από το Παλαιό Ανάκτορο (αρχές 20ου αι.) ασημοτυπία, Κνωσσός (παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)