Εικόνες από τα άγνωστα αριστουργήματα της προϊστορικής Θήρας

Από τον αρχαιολόγο Χρίστο Ντούμα
Ένα από τα σημαντικότερα μέλη της αρχαιολογικής κοινότητας, ο Χρίστος Ντούμας, ο αρχαιολόγος που αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής του ζωής, 50 ολόκληρα χρόνια στις ανασκαφές της Θήρας, είναι ο συγγραφέας του τόμου «Προϊστορική Θήρα» του 19ου έργου του εκδοτικού προγράμματος «Ο Κύκλος των Μουσείων» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Ο τόμος παρουσιάζει τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, ένα μεγάλο μέρος από τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά.

Πρόχους με παράσταση δελφινιών σε θαλάσσιο βυθό

Ωστόσο, το πιο σημαντικό είναι οι αποκατεστημένες τοιχογραφίες από δημόσια κτήρια και ιδιωτικές κατοικίες του οικισμού στο Ακρωτήρι, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, καθώς δεν εκτίθενται
στο μουσείο και οι οποίες αναδεικνύουν τη μοναδική παραστατική τέχνη που είχε αναπτυχθεί.
Η υπέροχη παράσταση της νηοπομπής, ένα ζωγραφικό έργο μήκους 4 μέτρων που κοσμούσε ιδιωτική κατοικία, η μεγάλη τοιχογραφική σύνθεση των κροκοσυλλεκτριών, έργο που είχε φτιαχτεί για δημόσιο κτήριο του οικισμού και η αναπαράσταση της τελετουργικής διαδικασίας μύησης στην οποία παρουσιάζονται νέοι, είναι μερικά μόνο από τα δείγματα του μεγάλου έργου της αποκατάστασης, που έχει επιτελέσει το εργαστήριο που λειτουργεί στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου.

Πίθος που εικονίζει θαλάσσιο τοπίο όπου θαλασσοπούλια τρέπονται σε φυγή, πιθανώς τρομαγμένα από την εμφάνιση δελφινιών

«Το 2017 συμπληρώνεται μισός αιώνας από την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών στο Ακρωτήρι της Θήρας» λέει ο Χρίστος Ντούμας.
«Πραγματικά είναι ευτυχής συγκυρία που το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση αποφάσισε την έκδοση ειδικού τόμου για την προϊστορική πόλη που ήλθε στο φως εκεί και για το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, όπου εκτίθεται μια επιλογή από τα άφθονα ευρήματα του χώρου.

Η τοιχογραφία της λεγόμενης «Ιέρειας» στη Δυτική Οικία.

Η μορφή κρατεί μικρό θυμιατήρι με το αριστερό χέρι, ενώ με το δεξί φαίνεται να πασπαλίζει με αρωματικό θυμίαμα τα αναμμένα κάρβουνα.

Μικρή τριποδική τράπεζα, διακοσμημένη με την τεχνική της τοιχογραφίας Εικονίζονται δελφίνια σε θαλάσσιο τοπίο.

Μοναδική πρόχους του δίχρωμου ρυθμού Στη μια πλευρά παριστάνεται σκηνή 2 ανδρικών μορφών, πιθανώς σε τελετουργική προσφορά και στην άλλη μεγάλος αετός με ανοικτές φτερούγες, πιθανώς σε πτήση, μεταφέροντας αετιδέα (αετόπουλο).

Μικρογραφική ζωφόρος, μήκους 4 περίπου μέτρων, από την ανώτερη ζώνη του νότιου τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικία, με παράσταση νηοπομπής.

Τα πλοία είναι πολεμικά, ιστιοφόρα, και παριστάνονται σε 2 σειρές.
Ομοίωμα άγριου θηρίου (λιονταριού ή ερπετού) στην πρύμνη πιθανώς αποτελούσε το έμβλημα του σκάφους, ενώ η παράσταση ικρίου εικονίζει τον μικρό θάλαμο του κυβερνήτη.
Μπροστά στέκεται όρθιος ο τιμονιέρης, ρυθμίζοντας την κατεύθυνση του πλοίου.
Αντίκρυ στον τιμονιέρη και δίπλα από την καθιστή μορφή βρίσκονται οι ασπίδες των πολεμιστών που εικονίζονται καθισμένοι.
Τα ιστία των πλοίων της κάτω σειράς είναι κατεβασμένα και εμφανίζονται τα κράνη και τα ακόντια των πολεμιστών.
Οι σκυμμένοι κωπηλάτες στην κουπαστή κάθε πλοίου διακρίνονται μόνο από τα κεφάλια τους και από τα χέρια τους που κρατούν τα κουπιά.

Λεπτομέρειες από την αριστερή πλευρά της τοιχογραφίας.

Το Λιμάνι του απόπλου.

Η χλωρίδα και η πανίδα στο εικονιζόμενο τοπίο στο βάθος υποδηλώνουν τον εξωτικό χαρακτήρα του.

Το Λιμάνι του απόπλου. 

Η χλωρίδα και η πανίδα στο εικονιζόμενο τοπίο στο βάθος υποδηλώνουν τον εξωτικό χαρακτήρα του.

Στο κέντρο της νηοπομπής δεσπόζει, δυστυχώς όχι καλά διατηρημένο, μικρό σκάφος με ανοιγμένα τα πανιά

Προφανώς πρόκειται για τον αγγελιοφόρο της νηοπομπής, όπως υποδηλώνουν και τα περιστέρια που εικονίζονται με ανοιχτές φτερούγες στα πλευρά του.

Η νηοπομπή φτάνει στον προορισμό της.

Η λοφοσειρά που εικονίζεται να προστατεύει το λιμάνι από αριστερά είναι σχεδόν ταυτόσημη με το τοπίο στα δυτικά της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου, γεγονός που προσέδωσε στη συγκεκριμένη τοιχογραφία τον χαρακτηρισμό του αρχαιότερου χάρτη του κόσμου. Στην κορυφή του λόφου εικονίζεται οικίσκος με ανδρικές μορφές που φαίνεται πως ανήκαν στους παρατηρητές/φύλακες του λιμανιού.

Η πόλη με τα πολυόροφα κτήρια είναι, χωρίς αμφιβολία, η πόλη του Ακρωτηρίου

της οποίας οι κάτοικοι, ειδοποιημένοι από το παρατηρητήριο για τη άφιξη του στόλου, βγαίνουν από τα σπίτια τους και συγκεντρώνονται στην προκυμαία για να καλωσορίσουν αγαπημένα τους πρόσωπα.

Η πόλη με τα πολυόροφα κτήρια είναι, χωρίς αμφιβολία, η πόλη του Ακρωτηρίο

Μικρογραφική ζωφόρος από την ανώτερη ζώνη του ανατολικού τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικίας, με παράσταση ποταμού σε υποτροπικό περιβάλλον.

Τα ψηλά φοινικόδεντρα που προβάλλονται στην αντίπερα όχθη, ενώ φύονται στην εγγύτερη, είναι μια χειροπιαστή απόπειρα του ζωγράφου να αποδώσει την τρίτη διάσταση. Ο εξωτικός κόσμος της Ανατολής, με τον οποίο οι Θηραίοι ναυτικοί είχαν επαφές, υποδηλώνεται με την απεικόνιση φανταστικού γρύπα. Ταυτόχρονα όμως, ο κόσμος αυτός είναι υπαρκτός, όπως δηλώνει η παρουσία πραγματικών άγριων θηρίων.

Ακόμη και σ’αυτόν τον εξωτικό και μακρινό κόσμο η ζωή έχει τις απαιτήσεις της

Ο αγριόγατος για να επιβιώσει έστησε ενέδρα και εφορμά προς τις πάπιες που, αμέριμνες ως εκείνη τη στιγμή στην όχθη του ποταμού, τον αντιλήφθηκαν και σπεύδουν να τον αποφύγουν. Μέσα στην άγρια φύση του παραποτάμιου τοπίου, η ανθρώπινη παρουσία υποδηλώνεται από τα κλαδεμένα φοινικόδεντρα.

Τοιχογραφική σύνθεση παριστάνει τρεις γυναικείες μορφές («Λατρεύτριες»)

που φορώντας πλούσιες ενδυμασίες και πολύτιμα κοσμήματα κατευθύνονται προς το τέμενος.
Η μεσαία «Λατρεύτρια» η οποία κάθεται πιθανώς μετά από τραυματισμό στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού της.
Με το αριστερό χέρι στο μέτωπο πιθανώς δηλώνει τον πόνο, ενώ κρατώντας το τραυματισμένο πόδι με το δεξί δείχνει το αίτιο του πόνου.
Η μακρά κόμη της δηλώνει ότι πρόκειται για ώριμη γυναίκα.
Το εν μέρει ξυρισμένο κεφάλι της τρίτης «Λατρεύτριας» δηλώνει ότι πρόκειται για νεαρή μορφή σε διαδικασία μύησης.
Καλύπτεται ολόκληρη με αραχνοΰφαντο διαφανή πέπλο και έχει το σώμα στραμμένο προς τις άλλες μορφές, ενώ ταυτόχρονα ατενίζει το ιερό, πιθανώς εκδηλώνοντας την αγωνία της για την έκβαση της τελετής.

Η εικονιζόμενη «Λατρεύτρια», ώριμη γυναίκα φοράει αραχνοΰφαντο διαφανές περικόρμιο και προτείνει το αριστερό της χέρι κρατώντας πολύτιμο περιδέραιο.

Οι εικονιζόμενοι νεαροί, με αρκετά ξυρισμένο το κεφάλι τους, απέχοντας πολύ από την δική τους ενηλικίωση, απλώς βοηθούν στην τελετή του πιο ώριμου.

Το πολύχρωμο ύφασμα που κρατεί ο νεαρός που προηγείται είναι πιθανώς το ζώμα, με το οποίο θα περιβληθεί εκείνος που θα ανακηρυχτεί σε ενήλικο. Ο μικρός που ακολουθεί μεταφέρει μικρή φιάλη, της οποίας το χρώμα έχει ξεθωριάσει και δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Στη μεγάλη αυτή τοιχογραφική σύνθεση... 

...εικονίζεται σε ορεινό τοπίο κατάφυτο με κρόκους μια ώριμη γυναίκα που δείχνει σε μυούμενη νεαρή μορφή με ξυρισμένο κεφάλι τον τρόπο συλλογής των στημόνων του άνθους. Η τελευταία μιμείται ατενίζοντας την «δασκάλα», αγωνιώντας για την επιδοκιμασία της.

Λεπτομέρεια με την έκφραση του προσώπου της ώριμης κροκοσυλλέκτριας («δασκάλας»)

Λεπτομέρεια με την έκφραση του προσώπου της νεαρής (μυούμενης) κροκοσυλλέκτριας.

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου.

Εγκλείσματα φύλλων ελιάς σε λάβα

Οι σχέσεις των Θηραίων με την Ανατολική Μεσόγειο αντανακλάται και στην τέχνη.
Αυτό προκύπτει από τοιχογραφίες όπως η μεγάλη σύνθεση των πιθήκων.
Ο φυσιοκρατικός τρόπος με τον οποίο αποδίδονται οι πίθηκοι αναρριχώμενοι στους βράχους ασφαλώς οφείλεται σε προσωπική εμπειρία του ζωγράφου, όσον αφορά την κίνηση και τις συνήθειές τους.

Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία των πιθήκων

Η τοιχογραφία του νεαρού ψαρά

Τμήμα της τοιχογραφίας των Παπύρων

Χάρη στις εργασίες που έγιναν τόσο στον αρχαιολογικό χώρο όσο και στα επί τόπου εργαστήρια συντήρησης κατά τις πέντε αυτές δεκαετίες, σήμερα είναι δυνατή η σκιαγράφηση της ιστορίας του προϊστορικού οικισμού και της σταδιακής του ανάπτυξης, αλλά και η διαμόρφωση μιας εικόνας για την πρόοδο της κοινωνίας που έζησε εκεί».

by Αρχαία Ελληνικά 

Η "σταυροφορία υπέρ των παιδιών" της Near East Relief και η επίσκεψη του Jackie Cougan στην Ελλάδα (5 - 7 Οκτωβρίου 1924)

γράφει ο Φιλίστωρ

Εισαγωγή - Η Near East relief στην Ελλάδα και το πολύτιμο φιλανθρωπικό της έργο υπέρ των προσφύγων και των ορφανών παιδιών (1922-1930)
Η Near East Relief υπήρξε μια φιλανθρωπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1915 στην Νέα Υόρκη αρχικά με σκοπό την ανακούφιση των παιδιών που υπέφεραν από την Αρμενική γενοκτονία.
Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την αφόρητη δυστυχία χιλιάδων παιδιών ορφανών και μη (συνολικά τα ορφανά παιδιά προερχόμενα από την Μικρά Ασία ήταν 20.000), επικέντρωσε τις προσπάθειες της στην ανακούφιση τους. Με έξοδα της οργάνωσης δημιουργήθηκε ορφανοτροφείο στην Σύρο όπου στέγασε 3.500 παιδιά, έφτιαξε επίσης και ορφανοτροφείο στην Αθήνα όπου στέγασε 2.000 παιδιά.
Στην Αμερική η οργάνωση διεξήγαγε εράνους και ανέπτυξε έντονη φιλανθρωπική δραστηριότητα, συγκεντρώνοντας χρήματα και είδη πρώτης ανάγκης τα οποία διοχέτευσε στην Ελλάδα, ενώ κατάφερε να φέρει πάνω από 1000 εθελοντές από την Αμερική στην Ελλάδα για να βοηθήσουν τις δραστηριότητες της.
Επίσης η Near East Relief ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα και για την στέγαση των προσφύγων, χρηματοδότησε την κατασκευή του ομώνυμου «Δημοσίου Πρότυπου Παιδικού Γυμναστηρίου» στην Καισαριανή (γήπεδο Νήαρ Ηστ) και ίδρυσε το 1927 τον ομώνυμο αθλητικό σύλλογο στην περιοχή της Καισαριανής που υπάρχει ως τις μέρες μας, με πολυετή παρουσία στην Α1 καλαθοσφαίρισης, προσφέροντας αθλητές υψηλού επιπέδου όπως ο Τσαρτσαρής, ο Βουρτζούμης, ο Καράγκουτης, ο Βετούλας κ.α.

Αλλά η δραστηριότητα της οργάνωσης και η προσφορά της στην πληγωμένη Ελλάδα δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτά.
Η Near East Relief με τους εκπροσώπους της επί τόπου στην Σμύρνη μετά την καταστροφή της, κατάφερε να περισώσει και να περιθάλψει χιλιάδες πρόσφυγες που συνωστίζονταν στις ακτές σε ελεεινή κατάσταση, ενώ ανέλαβε για χιλιάδες την ασφαλή μεταφορά τους στην Ελλάδα.
Επίσης, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή περιέθαλψε 15.000 Πόντιους πρόσφυγες που είχαν συγκεντρωθεί στον Άγιο Στέφανο της Κωνσταντινούπολης περιμένοντας την μεταφορά τους στην Ελλάδα.
Οι συγκεντρωμένοι λόγω των κακουχιών έφτασαν σε υψηλά επίπεδα θνησιμότητας (πέθαιναν 50-60 άτομα την ημέρα!).
Χάρις τις ενέργειες της οργάνωσης και υπό την καθοδήγηση του Αμερικανού γιατρού Wilfred Post η θνησιμότητα περιορίστηκε σε 20 άτομα την ημέρα.

 Ο νεαρός Cougan στην Times square 

Ο Jackie Cougan και η "σταυροφορία για τα παιδιά" (1922-1924)

Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων αυτών, αποφάσισαν να διεξάγουν έναν έρανο σε όλη την Αμερική για να συγκεντρώσουν τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης για τα παιδιά των προσφύγων.
Ο έρανος ονομάστηκε "σταυροφορία για τα παιδιά" και είχε ως κεντρική μορφή τον δεκάχρονο ηθοποιό Jackie Cougan.
Ο Cougan ήταν ο συμπρωταγωνιστής του Charlie Chaplin στην περίφημη ταινία "Τhe Kid" (το "Χαμίνι") το 1921, καταφέρνοντας κυριολεκτικά να κλέψει την παράσταση με την ηθοποιία και την εκφραστικότητα του.
Το αριστούργημα αυτό έγινε δικαίως παγκόσμια κινηματογραφική επιτυχία και ο Cougan ο πρώτος ανήλικος κινηματογραφικός αστέρας με παγκόσμια ακτινοβολία.
Η (αφιλοκερδής) συνεργασία του και των γονέων του που ομοίως ήταν ηθοποιοί, αποτέλεσε μια μεγάλη επιτυχία της Near East Relief και συντέλεσε αποφασιστικά στην επιτυχία του εράνου που κατάφερε να συγκεντρώσει σε όλη την Αμερική είδη αξίας 1.000.000$ (σημερινή αξία γύρω στα 15.000.000$) για την ανακούφιση των παιδιών των προσφύγων Ελλήνων και Αρμενίων.
Ο Cougan περιόδευσε με επιτυχία σε πολλά σημεία της Αμερικής ζητώντας από τους συνομήλικους του βοήθεια για τα ορφανά των Ελλήνων και των Αρμενίων στην Μέση Ανατολή.

O Cougan με τους γονείς του στο ταξίδι στην Ευρώπη

Η άφιξη του Cougan στην Ελλάδα (5 Οκτωβρίου 1924)

Ακολούθως, η Near East Relief διοργάνωσε ένα μακρινό και κουραστικό ακτοπλοϊκό ταξίδι για τον Cougan και τους γονείς του στην Ευρώπη που επισκέφτηκαν διαδοχικά την Αγγλία, την Ελβετία, την Ιταλία και την Ελλάδα.
Στην Ιταλία, ο Cougan και οι γονείς του συναντήθηκαν με τον Πάπα Πίο ΧΙ και τιμήθηκαν από τις Ιταλικές Αρχές.
Ο βασικός τους προορισμός όμως, όπως και της βοήθεια που κόμιζαν, ήταν αναμφίβολα η Ελλάδα που είχε κτυπηθεί συντριπτικά από την Μικρασιατική Καταστροφή. Έτσι, έφτασαν στις 5 Οκτωβρίου 1924 στο λιμάνι του Πειραιά με το ατμόπλοιο "Σεμίραμις" και τους επιφυλάχθηκε μια αποθεωτική υποδοχή από τα παιδιά και τους γονείς τους.
Το τελετουργικό της υποδοχής είχε οργανωθεί από την Near East Relief που είχε προβλέψει να υπάρχει στο χώρο αστυνομική δύναμη για την ασφάλεια των υψηλών της καλεσμένων.
Στην υποδοχή του νεαρού ηθοποιού βρισκόταν ο υπουργός Πρόνοιας Ορφανίδης και ο δήμαρχος Πειραιά Παναγιωτόπουλος.
Το παιδί έφτασε στον Πειραιά εμφανώς καταβεβλημένο από το μεγάλο ταξίδι και πανικοβλήθηκε από την εκδήλωση αγάπης των πολυπληθών θαυμαστών του που έσπασαν της γραμμές της αστυνομίας και κύκλωσαν τον νεαρό καλλιτέχνη με άγριες διαθέσεις.
Το παιδί πήρε αγκαλιά ο Παναγιωτόπουλος, η μητέρα του έβαλε υστερικά τα κλάματα, ενώ ο πατέρας του άνοιγε δρόμο για να φτάσει στα αυτοκίνητα γρονθοκοπώντας δεξιά και αριστερά. Τελικά κατάφεραν να φτάσουν κακείν κακώς στα αυτοκίνητα που τους φυγάδευσαν στο ξενοδοχείο διαμονής τους, την Μεγάλη Βρεττάνια", όπου ο Cougan μετά από λίγες ώρες ξεκούρασης πόζαρε για τους φωτογράφους.

Το πρόγραμμα της επίσκεψης και η συνάντηση με τους Έλληνες επισήμους (6 Οκτωβρίου 1924)διαφημιστικό για την "Σταυροφορία των παιδιών"

Μετά το αρχικό σοκ η συνέχεια της επίσκεψης ήταν πολύ ομαλότερη.
Ακολούθησε μια όμορφη τελετή στο Ζάππειο όπου ο Cougan παρακολούθησε μερικά θεατρικά μονόπρακτα που του είχαν ετοιμάσει παιδιά προσφύγων, ενώ του δόθηκε τιμητικά η Ελληνική παραδοσιακή στολή της οποίας φόρεσε αμέσως το φέσι ενθουσιάζοντας το κοινό του.
Στην εκδήλωση ο Cougan παρέδωσε τις φορτωτικές με τα είδη πρώτης ανάγκης που είχαν ήδη φορτωθεί στην Αμερική με προορισμό την Ελλάδα.
Ακολούθως συναντήθηκε με τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο που τον ευχαρίστησε για την φιλανθρωπική δραστηριότητα του και του χάρισε έναν χρυσό σταυρό.

Την επομένη ο Cougan και οι γονείς του συναντήθηκαν με τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος συζήτησε για πολύ ώρα με τον νεαρό ηθοποιό, τον οποίο ευχαρίστησε για τις προσπάθειές του υπέρ των προσφύγων.
Ακολούθως ο Cougan πήγε στο υπουργείο Περιθάλψεως και μετά παρακολούθησε στον κινηματογράφο "Αττικόν" την νέα του ταινία "Όλιβερ Τουίστ".
Στην συνέχεια ο Cougan ξεναγήθηκε στην Ακρόπολη όπου και παρασημοφορήθηκε από τις Ελληνικές Αρχές με τον ασημένιο σταυρό του τάγματος του Αγίου Γεωργίου.
Σε όλες αυτές τις τελετές ο Cougan έγινε δεκτός με θερμές εκδηλώσεις ιδίως από τα παιδιά των προσφύγων, καθώς ήταν ένα πρόσωπο πολύ γνωστό και αγαπητό λόγο του πρωταγωνιστικού του ρόλου στην ταινία του Carlie Chaplin.
Αναμφίβολα το ταξίδι του Cougan στέφθηκε με επιτυχία, καθώς όχι μόνο προσφέρθηκαν χρήματα και είδη πρώτης ανάγκης σε αυτούς που τα χρειάζονταν περισσότερο, αλλά ανακούφισε έστω και για λίγο την δυστυχία και την μιζέρια εκατοντάδων ορφανών παιδιών.
Η φιλανθρωπική προσφορά του Cougan έτυχε διεθνούς αναγνώρισης καθώς λίγα χρόνια μετά τιμήθηκε από την Κοινωνία των Εθνών σε ειδική τελετή, ενώ ο Πάπας στην συνάντηση τους ομοίως τοn τίμησε με τον χρυσό σταυρό του τάγματος της Ιερουσαλήμ.

Η τραγική συνέχεια για τον Cougan (1935-1960)

Η συνέχεια για τον Cougan δεν ήταν το ίδιο καλή.
Πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες και οι γονείς του ως κηδεμόνες λάμβαναν πολύ μεγάλες μηνιαίες απολαβές για λογαριασμό του.
Υπολογίζεται ότι σε μια τετραετία περίπου οι συνολικές του απολαβές άγγιξαν τα 4 εκατομμύρια δολάρια, η οικογένεια του ζούσε στη χλιδή καθώς ήταν από τα πρώτα σπιτικά εκείνη την εποχή με ιδιόκτητη πισίνα.
Μετά το 1930 η καριέρα του σημείωσε πτώση καθώς οι ταινίες στις οποίες πρωταγωνιστούσε δεν είχαν απήχηση στο κινηματογραφικό κοινό.
Το 1935 έγινε ένα σοβαρό αυτοκινητιστικό δυστύχημα από το οποίο επέζησε πολυτραυματίας μόνο ο Cougan, ενώ σκοτώθηκε ο πατέρας του και οι συμπρωταγωνιστές φίλοι του.
Ακολούθως η μητέρα του παντρεύτηκε τον οικονομικό τους σύμβουλο, και όταν ο Cougan ενηλικιώθηκε το 1935 ανακάλυψε ότι η μητέρα του και ο πατριός του είχαν σκορπίσει όλα του τα χρήματα σε πολυέξοδη ζωή και κοσμήματα.
Μετά από δικαστικούς αγώνες κατάφερε να κερδίσει ένα πολύ μικρό ποσό (γύρω στις 150.000 $), ενώ με αφορμή την περίπτωση του καθιερώθηκε νομοθεσία στην Αμερική που προστατεύει τα δικαιώματα των ανήλικων καλλιτεχνών που έμεινε γνωστή ως "Cougan Bill".

Ο Cougan ως Fester Adams

Όταν η Αμερική εισήλθε στον Β΄παγκόσμιο πόλεμο κατατάχθηκε ως εθελοντής και πολέμησε ως πιλότος αεροπλάνου λαμβάνοντας πολεμικό μετάλλιο για την προσφορά του.
Μεταπολεμικά, συμμετείχε σε πολλά σήριαλς στην τηλεόραση με πιο πετυχημένη του εμφάνιση στο "The Adams Familly" που έπαιζε τον ρόλο του θείου Fester.

Πηγές
http://neareastmuseum.com/2015/06/22/jackie-coogans-million-dollar-crusade/
Εφημερίδα Δημοκρατία φύλλα 6ης και 7ης Οκτωβρίου 1924
Θεοφάνης Μαλκίδης, Θράκες πρόσφυγες του 1922 στους νομούς Έβρου και Καβάλας
https://www.theguardian.com/theguardian/2012/sep/15/archive-1924-jackie-coogan-london
http://www.istorikathemata.com/2015/11/near-east-relief_19.html

istorikathemata.com

Το μέλλον παύει να είναι ένας μονόδρομος. Ή μήπως είναι;

Ενορατικοί κατά καιρούς στέλνουν δυσοίωνα μηνύματα στην ανθρωπότητα για το ζοφερό μέλλον που την περιμένει, γνωρίζοντας ή ελπίζοντας ότι μπορεί να υπάρξει κάποια άλλη επιλογή, ότι η διαμόρφωση του μέλλοντος εξαρτάται από τις επιλογές της ανθρωπότητας.
Το ενδεχόμενο να μπορούμε να επηρεάσουμε την έκβαση των μελλοντικών γεγονότων δεν έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της αιτιότητας και της ελεύθερης βούλησης, που ασπάζονται οι περισσότεροι άνθρωποι στον δυτικό κόσμο σήμερα.
Ωστόσο, η "αιτιολογική λογική" λέει ότι είναι αδύνατο ο οποιοσδήποτε ενορατικός να μπορεί να αποσπάσει εικόνες από το μέλλον, αφού το τελευταίο είναι ακόμη αδιαμόρφωτο.
Αν κάτι τέτοιο ήταν δυνατόν, θα σήμαινε ότι τα πάντα είναι προδιαγεγραμμένα. Ή μήπως είναι;
Μπορεί η κυρίαρχη άποψη σήμερα να είναι ότι το καθετί είναι διαχωρισμένο και ξεχωριστό από τον υπόλοιπο κόσμο (π.χ. εγώ και οι άλλοι, ο άνθρωπος και η φύση, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον), ωστόσο η πίστη για την ενότητα και την αλληλεξάρτηση των πάντων είναι πανάρχαιη, ευρύτατα διαδεδομένη και εξακολουθεί να παραμένει ολοζώντανη στις μέρες μας.
Η στατική "και χωριστική" θεώρηση του χωροχρόνου μπορεί να αντεπεξέλθει μόνο στις προκλήσεις της καθημερινής ζωής (ενίοτε μάλιστα αποδεικνύεται και εκεί ανεπαρκής).
Εδώ και χιλιάδες χρόνια μυστικιστές, σαμάνοι και ενορατικοί, σπάζουν το φράγμα του χρόνου και μέσα από πρακτικές όπως ο διαλογισμός ή οι τελετές έκστασης διεισδύουν μέσα στην πραγματικότητα της χωροχρονικής ενότητας.
Στον διαλογισμό, όταν μιλάμε για μια εμπειρία του χώρου, εννοούμε μια εντελώς διαφορετική διάσταση.
Στη χωρική αυτή εμπειρία, το χρονικό διάστημα μεταβάλλεται σε μια ταυτόχρονη συνύπαρξη του ατόμου με όλα τα πράγματα. Η συνύπαρξη αυτή δεν είναι στατική.
Πρόκειται για μια ολοζώντανη συνεχόμενη ροή, όπου χρόνος και χώρος συνταυτίζονται.
Η ενόραση, σε αντίθεση με τη σκέψη, που χρειάζεται χρόνο για να ολοκληρωθεί, πραγματοποιείται σ' έναν χώρο ανώτερης διάστασης, εντελώς αδέσμευτη από τον χρόνο.
Η σύγχρονη επιστήμη έχει καταλύσει εδώ και δεκαετίες πολλές από τις έννοιες με βάση τις οποίες διάγουμε τον καθημερινό μας βίο.
Η κβαντική θεωρία, για παράδειγμα, έχει αναιρέσει μια για πάντα την έννοια του διαχωρισμού του αντικειμένου της παρατήρησης από τον παρατηρητή.
Σύμφωνα με αυτήν δεν υπάρχει απλή "παρατήρηση" υπάρχει μόνο "συμμετοχή".
Με αυτό τον τρόπο το σύμπαν παίρνει τη μορφή ενός συνόλου αμέτρητων "συμμετοχών".
Ο κόσμος εμφανίζεται σαν ένα πολύπλοκο πλέγμα συμβάντων, όπου διάφοροι σύνδεσμοι προσεγγίζονται, απομακρύνονται, συνδυάζονται ή μεταβάλλονται, για να συνθέσουν μ' αυτόν τον τρόπο το πλέγμα του συνόλου.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο της κβαντικής θεωρίας είναι οι θέσεις της για την "τοπογραφία" του υποατομικού κόσμου.
Τα υποατομικά σωματίδια δεν υπάρχουν με βεβαιότητα σε προσδιορισμένους τόπους, αλλά επιδεικνύουν μια τάση να βρεθούν σε κάποιους τόπους.
Στον υποατομικό κόσμο τα συμβάντα δεν πραγματοποιούνται με βεβαιότητα σε προκαθορισμένους χρόνους, αλλά επιδεικνύουν μια τάση να συμβούν κάποιες στιγμές.
Κατ' επέκταση, στο πλαίσιο της κβαντικής θεωρίας, φτάνουμε στο σημείο να αναγνωρίσουμε την πιθανότητα σαν ένα θεμελιώδες στοιχείο της πραγματικότητας, που έτσι χάνει ένα μεγάλο μέρος από τον νομοτελειακό χαρακτήρα της.
Το μέλλον παύει να είναι ένας μονόδρομος. Έτσι ο χρόνος γίνεται ένα δέντρο με αναρίθμητες διακλαδώσεις, δηλαδή με αναρίθμητα πιθανά μέλλοντα.
Κάτω από αυτό το πλαίσιο η προφητεία παίρνει ένα διαφορετικό νόημα.
Είναι σαν ο προφήτης να εκμεταλλεύεται την ικανότητα της ενόρασης, που διαθέτει, για να προειδοποιήσει την ανθρωπότητα για μια από τις μελλοντικές εκδοχές που συνυπάρχουν ταυτόχρονα, ίσως την πιο πιθανή να συμβεί.
Από εκεί και πέρα η ανθρωπότητα έχει την ελευθερία να επιλέξει την εκδοχή του μέλλοντος που θέλει να πραγματώσει.

(Η οποιαδήποτε αναδημοσίευση σε blog είναι ελεύθερη, τα κείμενα είναι προσωπική μου γνώμη, σκέψη ίσως και απορία)

John Karnaras

John - φρένεια

Μια video artist παίζει με τις φαντασιώσεις του Άρθουρ Έβανς για τον Μινωικό Πολιτισμό

Η βραβευμένη Elizabeth Price προσθέτει κι άλλη σάλτσα στην ήδη ευφάνταστη «Μινωική αποκατάσταση» του Έβανς στην Κνωσσό.

Το Institute for the Study of the Ancient World (Ινστιτούτο για την Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου) είναι ένα παράρτημα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης που στεγάζεται σε ένα οίκημα κοντά στην 5η Λεωφόρο.
Υποδέχεται τακτικά υποψήφιους διδάκτορες και επιστημονικούς συνεργάτες και διοργανώνει μικρές και πολύ εξειδικευμένες εκθέσεις αρχαιοτήτων από την Ελλάδα, την Ρώμη, το Βυζάντιο και την Περσία.
Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα πολιτιστικό ίδρυμα στο οποίο θα στραφεί κανείς για να παρακολουθήσει εκθέσεις σύγχρονης video art ή έργα δημιουργημένα με την χρήση πολύπλοκων 3D γραφικών υπό τους ήχους μουσικής electronica και με τα στοιχεία των εκθεμάτων γραμμένα σε φούξια γραμματοσειρά Helvetica.

Δείτε το slideshow Émile Gilliéron πατήρ ή υιός, “Ακροβάτες Πηδούν πάνω από Ταύρο", 20ος αι. πριν από το 1914), ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένο σε νωπογραφία της Κνωσσού. (παραχώρηση Harvard Art Museums, Arthur M. Sackler Museum. εικόνα © Institute for the Study of the Ancient World, φωτό: Steve Gyurina)

Για λίγες όμως ακόμα εβδομάδες, αυτό το διακριτικό και καθώς πρέπει ινστιτούτο θα φιλοξενήσει το έργο της βρετανίδας καλλιτέχνιδος Ελίζαμπεθ Πράις που γέμισε τις ήσυχες αίθουσες του με μουσική και κινούμενες εικόνες.

Η νικήτρια του Βραβείου Turner του 2012 κατά την διάρκεια μιας residency στα μουσεία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Ashmolean και Pitt Rivers εντυπωσιάστηκε από τις ακουαρέλες της αρχαιολογικής αποστολής του Άρθουρ Έβανς στην Κρήτη.

Πρόκειται για την αποστολή που στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ανέσυρε στην επιφάνεια τον Μινωικό πολιτισμό.

Το βίντεο που δημιούργησε η Πράις στην Οξφόρδη αποτελεί το ήμισυ της ενδιαφέρουσας έκθεσης που διεξάγεται στην Νέα Υόρκη με τίτλο "Αποκαθιστώντας τους Μινωίτες: Elizabeth Price και Sir Arthur Evans" όπου εξερευνώνται οι υπερβάσεις της αρχαιολογίας και το πόσο εύκολα μπορεί κανείς να προβάλλει τις τρέχουσες προσδοκίες και προσλαμβάνουσες στις άγνωστες περιόδους του παρελθόντος.

Η Price δημιούργησε ένα ευφάνταστο και φορτισμένο έργο τέχνης,γεμάτο ιδέες και συμπάθεια προς τις αδυναμίες προσωπικοτήτων του παρελθόντος.

Émile Gilliéron υιός, “Γαλάζιοι Πίθηκοι σε Πετρώδες Τοπίο” (1928), ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένο σε νωπογραφία της Αίθουσας των Τοιχογραφιών της Κνωσσού. (παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)

Πριν δει κάποιος την έξυπνη αποκατάσταση της Ελίζαμπεθ Πράις στο βίντεο πρέπει πρώτα να περιεργαστεί το ιστορικό τμήμα της έκθεσης, όπου παρουσιάζονται τόσο αρχαιολογικά ευρήματα όσο και αποδόσεις του ανασκαφικού χώρου και των ευρημάτων που σχεδιάστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα κατά την διάρκεια της ανασκαφής του Έβανς.
Ο Άρθουρ Έβανς (1851-1941) ήταν ο φύλακας, ή αν θέλετε ο επιμελητής, του μουσείου Ashmolean κατά την Βικτωριανή εποχή και με δικά του χρήματα αγόρασε ένα μεγάλο κομμάτι γης στην Κρήτη, το οποίο άρχισε να ανασκάπτει.
Είναι εκείνος που ξέθαψε την υλική κληρονομιά του πολιτισμού που προηγείται της κλασικής Ελλάδας κατά χίλια χρόνια και οι ιστορικοί του σήμερα ανατρέχουν ακόμα στην έρευνα και τις προσπάθειες του να κατανοήσει τον πρώιμο αρχαίο κόσμο.
Ο Evans όμως ήταν και λίγο ονειροπόλος.
Όπως και ο Γερμανός συνάδελφος του Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος περιηγήτο την Τουρκία ανακηρύσσοντας κάθε δεύτερη πέτρα τμήμα των τειχών της Τροίας, ο Έβανς έπεισε εαυτόν ότι οι μύθοι που είχε διαβάσει ως παιδί είχαν συμβεί στ' αλήθεια και πως έβγαζε από την γη και από την λήθη τα απομεινάρια ενός ειρηνικού και δοξασμένου βασιλείου.
Ονομάτισε τον πολιτισμό του οποίου τα ευρήματα έφερε στο φως "Μινωικό" από τον μυθολογικό Βασιλιά Μίνωα, δήλωσε πως ανακάλυψε το λίκνο της Ευρώπης και στην Κνωσσό "αποκατέστησε" ένα κατεστραμμένο παλάτι με νωπογραφίες και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες που -στην καλύτερη περίπτωση- μπορεί κανείς να τις αποκαλέσει ευφάνταστες.

Αγγείο με τρεις λαβές, (Ύστερη Μινωική Περίοδος, 1600–1500 π.Χ), τερακότα, Κνωσσός (?) (παραχώρηση του Metropolitan Museum of Art, New York, Rogers Fund)

Το πιο εμφανώς πλαστό αντικείμενο είναι ένα άγαλμα από ελεφαντόδοντο που ο Βρετανός αρχαιολόγος είχε ονομάσει "Παναγία των Αθλημάτων". “Αγαλματίδιο Μινωιτισσας Θεάς” (Πιθανά αρχές 20ου αιώνα), ελεφαντοστό και χρυσός, Κρήτη (;) (παραχώρηση Royal Ontario Museum, Τορόντο, © ROM)

Στο Ινστιτούτο για την Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου οι ακουαρέλες των κρητικών ζωφόρων που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες που εργάζονταν για τον Έβανς είχαν Αρ Νουβό διακοσμητικά στοιχεία που ταίριαζαν περισσότερο στα λονδρέζικα πολυκαταστήματα παρά σε κτήρια ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών.
Η έκθεση συμπεριλαμβάνει επίσης πραγματικά μινωικά τεχνουργήματα, όπως ένα γυναικείο αγαλματίδιο του 1600-1450 π.Χ. αλλά και πλαστογραφίες που αγόρασε ο Έβανς στην Κρήτη.
Το πιο εμφανώς πλαστό αντικείμενο είναι ένα άγαλμα από ελεφαντόδοντο που ο Βρετανός αρχαιολόγος είχε ονομάσει "Παναγία των Αθλημάτων".
Πρόκειται για μία γυμνή μορφή τις οποίας τα στήθη πλαισιώνονται από έναν χρυσό κορσέ ενώ το φύλο είναι κάπως ακαθόριστο χάρη σε ένα κάλυμμα που ντραπάρει στους γοφούς.
Ο επιμελητής του μουσείου Getty, ο Κένεθ Λαπάτιν γράφει στον κατάλογο της έκθεσης πως οι πλαστογράφοι στην Κρήτη ήξεραν πώς να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες του Έβανς.
Ο χώρος της ανασκαφής έπρεπε να προσφέρει ευρήματα που να συνάδουν με τα όνειρα του για την ύπαρξη ενός ειρηνικού, μητριαρχικού και ελεύθερου πολιτισμού, μιας κοινωνίας που απείχε παρασάγγας από την Ευρώπη που την περίοδο εκείνη διολίσθαινε σε έναν φρικτό παγκόσμιο πόλεμο. Εμπνεόμενη τόσο από τις υπερβολές του ίδιου του Έβανς, όσο και από τις οπτικές επινοήσεις της ομάδας του, η Price δημιούργησε ένα βίντεο δύο οθόνων με τίτλο "Μία Αποκατάσταση".
Το έργο ξεκινά με εικόνες πλούσιας χλωρίδας που μοιάζει να φυτρώνει μέσα από το σκοτάδι υπό τους ήχους κρουστών ενώ η αφήγηση, η φωνή προέρχεται από μία μηχανή text-to-speech, περιγράφει την αναπαράσταση των βοτανικών διακοσμήσεων της Κνωσσού.
Εικόνες από τα μουσεία της Οξφόρδης εναλλάσσονται με ψηφιακές αποδόσεις φυτών που ανθίζουν ως σύμβολα της δημιουργικής και ανεξέλεγκτης αρχαιολογικής γονιμότητας του Έβανς.

Αγνώστου, “Φανταστική Απεικόνιση της πρόσοψης της κεντρικής αυλής", (αρχές 20ου αι.), ακουαρέλα σε χαρτί, Κεντρική Αυλή, Κνωσσός.(παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)

Σύντομα τα φυτά υποχωρούν και η Ελίζαμπεθ Πράϊς παρουσιάζει αντικείμενα από τις συλλογές των μουσείων, τα οποία εμφανίζονται καθώς οι εικόνες ίπτανται και αναμειγνύονται στην επιφάνεια εργασίας ενός υπολογιστή.
Η αφηγήτρια, που αρχικά ακουγόταν σαν να πρόκειται για συνεργάτιδα του Έβανς πριν από έναν αιώνα, εξηγεί πως ανακατατάσσει "φωτογραφικά και αρχειακά τεκμήρια" σε μια ψηφιακή βάση δεδομένων.
Όπου ο Έβανς χρησιμοποίησε τσιμέντο και χρώμα προκειμένου να αναστησει τον αρχαίο κόσμο, αυτή η νέα ψηφιακή αποκατάσταση της Κνωσσού -η αποκατάσταση της αποκατάστασης - πραγματοποιείται σε έναν εξυπηρετητή.
Οι εικόνες αρχείου και οι νέες αποδόσεις τρεμοπαίζουν, πολλαπλασιάζονται και μεταμορφώνονται ώστε να δώσουν πνοή σε μία νέα άποψη για το παρελθόν, πιο οργανική και ιμπρεσσιονιστική από την καθεστωτική γνώση ενός μουσείου.
Η Price δημιούργησε ένα ευφάνταστο και φορτισμένο έργο τέχνης, γεμάτο ιδέες και συμπάθεια προς τις αδυναμίες προσωπικοτήτων του παρελθόντος.
Η ευφυΐα στο έργο της έγκειται στο γεγονός ότι τοποθετεί μία τρίτη περίοδο ανάμεσα στην αρχαιότητα και το παρόν: τα οράματα του Έβανς και μιας ολόκληρης γενιάς αρχαιολόγων των οποίων η φλογερή επιθυμία της ανακάλυψης υποκαθιστούσε την επιστημονική ρώμη.
Η νέα Κνωσσός που χτίζεται μέσα από τα αρχεία που τοποθετούνται το ένα πάνω στο άλλο στο cloud δεν είναι ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο αληθής ή ψευδής από τις νωπογραφίες, τις ακουαρέλες, τα σχέδια και τις αρχαίες μαϊμούδες που έφερε η ομάδα του Έβανς στην Βρετανία.
Το παρελθόν παραμένει πάντα έργο σε εξέλιξη, ανεξαρτήτως του αν χρησιμοποιούμε νερομπογιές ή pixels.

Διακοσμητική ζωφόρος, ακουαρέλα σε χαρτί βασισμένη σε νωπογραφία του Ανακτόρου της Τιρύνθου, Αργολίδα. (19ος - 20ος αι., πριν το 1914) (παραχώρηση Harvard Art Museums, Arthur M. Sackler Museum, εικόνα © Institute for the Study of the Ancient World, φωτό: Steve Gyurina) 

Αποκατεστημένο κεραμικό αγγείο (Μέση Μινωική Περίοδος II–III Περίδος, 1900–1600 π.Χ), τερακότα, Κνωσσός (παραχώρηση του Metropolitan Museum of Art, New York)

Φωτογραφία κεραμικών αγγείων της Μέσης Μινωικής Περιόδου από το Παλαιό Ανάκτορο (αρχές 20ου αι.) ασημοτυπία, Κνωσσός (παραχώρηση Ashmolean Museum, University of Oxford, εικόνα © Ashmolean Museum, University of Oxford)

Στιγμιότυπο από το βίντεο της Elizabeth Price 

Άποψη της έκθεσης με την "Παναγία των Αθλημάτων."

 Άποψη της έκθεσης. 

Με στοιχεία από τους The New York Times

Πηγή: www.lifo.gr

Δένδρα με ψυχή, ιερά, προστατευόμενα…

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΟΛΥΜΕΡΟΥ - ΚΑΜΗΛΑΚΗ*



ΠΗΓΗ: ΚΠΣΙΝ, Shutterstock

Κι ας γείρει ο πόθος σου βαρύς σαν ήσκιος καρυδιάς (Σεφέρης)
Δέντρα καρπερά και άκαρπα, γερά και ευπαθή, όμορφα, ευωδιαστά, καλοήσκιωτα αλλά και βρωμερά ή βαρυσήσκιωτα, δέντρα που βλαστάνουν και θάλλουν από ξερά κλαδιά, δέντρα αειθαλή και φυλλοβόλα, ευθυτενή και σκυφτά, αυχμηρά και βελούδινα, δάση σιωπηλά και μοναχικά, βαθειά ριζωμένα στη γη από την οποία τρέφονται και ζουν. Οι ιδιότητες των δέντρων και των καρπών τους έχουν δημιουργήσει γενικότερα πολλές δοξασίες και παραδόσεις, στην προσπάθεια των ανθρώπων να δώσουν εξήγηση. Η συκιά, η καρυδιά, η ακακία με τους βαρείς χυμούς που διατρέχουν τις φλέβες τους δημιουργούν ήσκιο βαρύ και ανθυγιεινό.

Στοιχειωμένα δέντρα
«Εις το χωριό της Λέκας ευρίσκονται πολλά πλατάνια, μεγάλα και φουντωτά, αλλά κανείς δεν τολμά να βάλει επάνω τους πελέκι ή πριόνι. Μια φορά ηθέλησε ένας γεωργός να κόψει έν’ από τα πλατάνια, αλλά το στοιχειό του δέντρου τον εσκότωσε»

(Ν. Γ. Πολίτου, Παραδόσεις, τ. Α΄, 1904, σ. 177, αρ. 323).

«Τα μεγάλα και παλαιά δέντρα είναι στοιχειωμένα, και οι άνθρωποι αποφεύγουν να κάθωνται πολλήν ώρα αποκάτω σ’ αυτά, ή να κοιμώνται στον ήσκιο των, για να μην πάθουν. Και όταν κόβουν κανένα απ’ αυτά οι ξυλοκόποι και το ιδούν πως γέρνει να πέσει, πέφτουν προύμυτα καταγής και δε βγάνουν μιλιά, για να μην τους εννοήσει η ψυχή του δέντρου, όταν θα βγαίνει, πως είναι εκεί, και καθώς είναι αγαναχτισμένη τους λαβώσει. Και στον κορμό στη μέση όταν κόβουν βάνουν μια πέτρα για να εμποδιστεί να μην έβγει με ορμή η ψυχή του δέντρου. Τι αλλιώς θα τους κάμει κακό και θα τους κοψομεσιάσει και θα έχουν δυνατούς πόνους στη μέση»
(Ν. Γ. Πολίτου, Παραδόσεις, τ. Α΄, 1904, σ. 177-178, αρ. 324)

Το στοιχειό του δέντρου
Η δοξασία ότι όποιος φυτέψει δέντρο θα πεθάνει, όταν αυτό μεγαλώσει και ο κορμός του γίνει όσος και η περίμετρος της μέσης του, έχει ευρύτατη διάδοση, ιδιάιτερα για δέντρα που θεωρούνται στοιχειωμένα, όπως η καρυδιά.
«Πολλά δέντρα θεριακωμένα και μοναχικά είναι στοιχειωμένα, και τα φυλάνε το καθένα το στοιχειό του, γι αυτό κανείς δεν κοττάει να τα πειράξει. Και γνωρίζεται εύκολα ποιο δέντρο στοιχειώνει, γιατί πρόωρα μεγαλώνει και δυναμώνει πολύ. Όποιος φυτέψει τέτοιο μεγάλο δέντρο θα πεθάνει, γιατί χωρίς άλλο θα τον πνίξει το στοιχειό».
Οι δοξασίες για δέντρα καλά και κακά, καλοήσκιωτα και βαρυήσκιωτα οδηγούν σε ανάλογες προλήψεις και δεισιδαιμονίες:

• Δεν είναι καλό κανένας να κοιμηθεί κάτω από συκιά γιατί έχει κακόν ήσκιο .
• Όταν τα παιδιά έχουν σκυλλόβηχα (κοκκύτη) τα περνούν από μια τρύπια καρυδιά και δένουν και ένα κομμάτι πανί στην καρυδιά.
• «Αποδεμό κάνουν οι γυναίκες. Κατεβαίνουν στην ποταμιά, παίρνουν κλάδους ιτιάς, τους δένουν με χόρτο κι έτσι αποδένουν τον άντρα που θέλουν να αποδέσουν. Κι όταν θέλουν να λύσουν τον αποδεμό, λύνουν τους κλώνους της ιτιάς ή δίνουν στον αποδεμένο να φορέση δαχτυλίδι πεθαμένου».

Δέντρα, κλαδιά, στεφάνια στον κύκλο του χρόνου και της λατρείας

Κλαδιά δέντρων, ανάλογα με την περίσταση, χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της χρονιάς για στολισμό, επίτευξη γονιμότητας, αποτροπή επιβλαβών ζωυφίων, προστασία από τη βασκανία και γενικά για ευεργετική επίδραση σε ανθρώπους, ζώα και κτήματα.
Έτσι η ελιά σύμβολο μακροβιότητας, γονιμότητας και ευτυχίας εξαιτίας του αειθαλλούς της φυλλώματος και του εξαιρετικά θρεπτικού και υγιεινού καρπού της, χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να έχει την μεγαλύτερη χρήση στα χαρακτηριστικά περάσματα του ανθρώπινου κύκλου της ζωής, από τη γέννηση ώς το θάνατο, αλλά και στον κύκλο του χρόνου, από τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, την Πρωτομαγιά, και σε κάθε περίπτωση που ένα κλωνάρι της συμβολίζει την ευετηρία και τη μακροβιότητα.
Αλλά και το πουρνάρι (δρυς, δέντρο), η καρυδιά, η κρανιά, η μηλιά κ.ά. χρησιμοποιούνται εθιμικά για τον αποχρωμα-τισμένο τελετουργικά στολισμό των σπιτιών κατά τη διάρκεια του χρόνου.

Το πάντρεμα της φωτιάς

Την παραμονή των Χριστουγέννων επειδή πιστεύουν ότι με την έναρξη του Δωδεκαημέρου, οι καλλικάντζαροι ανεβαίνουν πάνω στη γη, αφήνοντας στην ησυχία του το δέντρο της ζωής να αναβλαστήσει, και επιδιώκουν να δημιουργήσουν προβλήματα στους ανθρώπους, οι ένοικοι του σπιτιού προσπαθούν να κρατούν αναμμένη τη φωτιά στην εστία.
Επιλέγουν μάλιστα ξύλα δέντρων που αργούν να καούν, ακόμη και χλωρά, και τα «παντρεύουν».
Και ο αριθμός των ξύλων ή το είδος του δέντρου συμβολίζει τον ιδιοκτήτη του σπιτιού ή το αντρόγυνο ή το αντρόγυνο και τον κουμπάρο.
Στα Άγραφα «Την παραμονή των Χριστουγέννων παντρεύουν τη φωτιά τους. Βάνουν ξύλο αγριοκερασιάς για στοίχειωμα της νοικοκυράς και κέδρου για στοίχειωμα του νοικοκύρη. Και τα βάνουν χλωρά στη φωτιά, για να καούν».
Στην Κέρ-κυρα βάζουν και τρίτο ξύλο, που συμβολίζει τον κουμπάρο, ενώ στη Λευκάδα ο νοικοκύρης, αφού τοποθετήσουν στη γωνιά δυό ξύλα, (ένα μεγάλο, ίσιο, αρσενικό, και ένα με παραφυάδες, θηλυκό) χύνουν επάνω σ’ αυτά λίγο λάδι και λίγο κρασί, ψάλλοντας δ’ αμέσως το «Ευλογητός ει, Κύριε», ανάβει τα ζευγαρωμένα ξύλα. Έτσι γίνεται το πάντρεμα της γωνιάς.
Στη Θράκη «ο σπιτονοικοκύρης κόβει τρία ξύλα τριών λογιών ίσαμε ένα μέτρο, απού δέντρα π’ κάνουν καρπό, και τα βάζ’ στου τζάκι απού βραδύς του Χριστού θα καίουνται απού λίγου, ώς την παραμονή των Φώτων».
Η φωτιά των Χριστουγέννων και του Δωδεκαημέρου συγκεντρώνει την οικο-γένεια γύρω από την εστία, όπου και μαντεύει με φύλλα χλωρά ελιάς ή καρυδιάς ή δάφνης ή σούρβα ή κουκούτσια από κρανιές ή φύλλα πρίνου την εξέλιξη της υγείας και ευτυχίας των μελών της και του σπιτιού (υγεία ή θάνατο, ευφορία ή αφορία).
Στην Καστοριά, το βράδυ της παραμονής ανάβουν στο τζάκι τη μεγαλύτερη φω-τιά βάζουν τη μεγαλύτερη «κουρφάδα» (=χοντρό κορμό) δέντρου, «για να φασκιώσ’ η αρκούδα».
Στη Ήπειρο την Πρωτοχρονιά συνηθίζουν να ρίχνουν στη φωτιά κλαδί πρίνου, λέγοντας τα εξής:
Καλημέρα κι άη Βασίλης / με τον πέρναρο στα χέρια /
με το διάφορο στο σπίτι / όσα φύλλα και κλαριά, /
τόσα γρόσια και φλουριά.
Στην Κερασούντα του Πόντου την ημέραν των Χριστουγέννων, περί τα ξημερώματα, τα κορίτσια κατέβαιναν στην παραλία, μάζευαν πετραδάκια και τα σκόρπι-ζαν στο σπίτι. Επίσης έσχιζαν λεπτοκάρυα και τα περνούσαν στα φύλλα κλάδου ελιάς και τα κρεμούσαν στο εικονοστάσι καθώς και στις αυλόθυρες και τα εργαστήρια.

Εκτός από την ελιά κατά τη διάρκεια των αγερμών τα παιδιά κρατούσαν κλαδιά κρανιάς, δένδρου με ιδιαίτερα γερό ξύλο.
Στην περιφέρεια Αδριανουπόλεως «το πρωϊ της Πρωτοχρονιάς τα παιδιά, ηλικίας 12-15 ετών, γύριζαν τα σπίτια μ’ ένα κλαδί κρανιάς (σουρβάκια) και σούρβιζαν, δηλ. κτυπούσαν τον νοικοκύρην και τους οικείους εις την ράχιν, λέγοντα: «Σούρβα, σούρβα, γερό κορμί, / γερό κορμί, γερό σταυρί/. Σαν ασήμι, σα κρανιά / και την χρόν’ γούλ’ γεροί / και καλόκαρδοι !»
Αλλού το κλωνάρι της κρανιάς περιτυλίσσουν με χρωματιστές κλωστές και κορδέλλες;
Στο Κωστί «κόφτανε ένα κλωνάρι πράσινο ακρανιά και τυλίζασι τη ζώνη την ασημένια, που φορούσαν οι μάννες τους. Έτσι το παιδί πήγαινε πα στο σπίτι με τ’ ασήμι».
Αλλού «μόλις ξημερώση την Αρχιχρονιά, σκοτεινά – σκοτεινά ακόμη, ένα κορίτσι έπαιρνεν ένα κομμάτι δάφνα κ’ επήγαινε στα συγγενικά σπίτια να καλαγγιάση το οτσάκι. Έπρεπε να πάη πρώτη ν’ ανοίξη αυτή την πόρτα. Πήγαινε ίσια στο τζάκι, έρριχνε τη δάφνα μέσ’ στη φωτιά και καούντανε κ’ έλεγε: «Και του χρόνου, καλές δουλειές».

Βάγια, ελιές, φοίνικες. Οι κλάδοι των βαϊων
Για να στολίσουν τις εκκλησίες την ημέρα των Βαϊων και να μοιράσουν τα βάγια στους εκκλησιαζομένους χρησιμοποιούν δάφνες, φοίνικες και ελιές, μυρτιές.
Στο Λοζέτσι της Ηπείρου «όσες νύφες γίνουν τη χρονιά μέσα, όλες θα παν του Λαζάρου για τα βάγια. Κάθε νύφη στολίζεται με πράσινο φόρεμα, σαν το χρώμα της βαγιάς, και με κόκκινη μάλλινη φούστα από μέσα. Φορεί και κεντητά τσαρούχια, κόκκινα με ωραίες φουντίτσες, καινούργια, και άσπρες κάλτσες. Προσκαλεί πρωτύ-τερα όλες τις συγγένισσές της, κάνουν ρυζόπιττα, ψήνουν φασούλια, παίρνουν ελιές, χαλβά, παίρνουν κ’ ένα βουτσέλι κρασί κι άλλο ένα νερό και πηγαίνουν στ’ Αλωνάκι (ένα ισάδι του βουνού) κ’ εκεί κάθονται. Πριν να κινήση η νύφη με τη συνοδεία της, έχει στείλει την κουνιάδα της και την αδερφή της, κορίτσια ανύπαντρα – όχι παντρεμένα, να’ χουν και μάννα και πατέρα – και πηγαίνουν στο λόγγο. Κόβουν ένα φόρτωμα βάγια και τα ζαλώνονται και τα πηγαίνουν στ’ Αλωνάκι, όπου περιμένουν οι νύφες.
Στο δρόμο τραγουδούν:

«Όλες οι δάφνες είν’ εδώ κι όλες δαφνολογιούνται,
και νια βεργούλα δεν είν’ δω,
πάει στη βρύση για νερό κτλ.»

Κούνιες από δέντρο χλωρό και δυνατό
Κούνια, ροδάνη (Καστορία), τα τουλάπια (Σινώπη) κλπ. στήνεται το Πάσχα σε ανοιχτό χώρο και από δέντρο δυνατό που έχει βλαστήσει. Συνήθως κουνιούνται οι ανύπαντρες κοπέλλες στις οποίες απευθύνονται και τα δίστιχα:
«Κουνήσετε τις έμορφες, κουνήσετε τις άσπρες,
κουνήσετε τις λεμονιές, που’ ναι ανθούς γεμάτες».
Αλλά και τα παιδιά κατά την εορτή της Πεντηκοστής, στα Ρουσάλια περιφέρονται από σπίτι σε σπίτι με ένα σταυρό στολισμένο με λουλούδια στην κορυφή μιας σημαίας και τραγουδούν:
Π.χ. στα Μέγαρα:

Να σας πούμε τα Ρουσάλια; / - Πέστε τα, βρε παλληκάρια. / …
Κάτω σ’ ένα περιβόλι / δάφνη και μηλιά μαλώνει. /
Δάφνη, πήρες μου κλωνάρι, / να με πάρη το ποτάμι, /

Στεφάνι της πρωτομαγιάς

Η αναζήτηση κλαδιού από δέντρο δυνατό για την κατασκευή του σκελετού του μαγιάτικου στεφανιού ήταν η πρώτη μέριμνα και ακολουθούσε η συλλογή ανθέων για την κατασκευή του.
Η αναζήτηση φυτών ή ανθέων με θαυμαστές ιδιότητες απέβλεπε στην συγκέντρωση ευεργετικών ιδιοτήτων στο στεφάνι του Μάη που κρεμούσαν στο ανώφλι του σπιτιού
Έτσι το ξύλο της κρανιάς ή της μουριάς χρησίμευε για τον σκελετό του στεφανιού, ενώ απαραίτητο ήταν το σκόρδο, κάποιο αγκαθερό λουλούδι, τσουκνίδα και γενικά φυτά αποτρεπτικά της βασκανίας και κλαδιά καρποφόρων δέντρων.

Κτυπήματα με χλωρούς κλάδους αγριοτριανταφυλλιάς
Τα ζώα για να γεννούν εύκολα τα χτυπούν την πρωτομαγιά με χλωρά κλαδιά αγριοτριανταφυλλιάς. Στον Πόντο “την 1ην Μαϊου ωδηγούσαν τα ζώα εκ της μάνδρας εις την βοσκήν με τρία χλωρά κλαδιά λεφτοκαρυάς, αγρίας ροδής και κι αρμασαούδας (αγρίου θάμνου), δια να μην αρρωστήσουν τα ζώα και δια να γεννούν ελεύθερα. Κτυπώντες δε με τας ράβδους αυτάς τα ζώα έλεγαν: «Χίλια κεφάλια ! χίλια κεφάλια!». Επίσης τοποθετούσαν ένα κλωνάρι αγριοτριανταφυλλιάς στον τράχηλο ζώων και πτηνών.

Ερίνιασμα – αρραβώνιασμα των δέντρων

Για την καλύτερη καρποφορία των δένδρων έβαζαν πάνω στα κλαδιά τους κλαδιά από αροδάφνη, αγράμπελη, ρίγανη κ.ά.
Στη Ρόδο «ανήμερα τ’ άη Κωνσταν-τίνου βάλλουν πάνω στους κλάδους των ροδιών και συκιών βλαστάρια αροδάφνης και αριγανιές. Αυτό το λεν ραώνιασμα (αρραβώνιασμα) και το κάμνουν, για να πιάσουν τα δέντρα περισσότερους καρπούς. Εκείνη την ημέρα περιμένει τον νοικοκύρην του το δέντρο, γιατί, σαν δε το νοιαστή, νομίζει πώς πέθανε και λυπάται».
Στην Κάρπαθο «του αγ. Κωνσταντίνου ρωνιάζουν τα δέντρα και λέγουν: «Να, τσυρά, τον άντρα σου τσαί κράτει τον καρπόσ σου». Ύστερα βάζουν στη ρίζα τως μια πέτρα ή και ένα κλωνάρι από σφάκα», (δηλ. πικροδάφνη). Αλλού «την παραμονή του αγ. Κωνσταντίνου έπαιρναν φύλλα κυδωνιάς και άντρες και γυναίκες τα φορούσανε ως ανήμερα το μεσημέρι, για να μην τους χτυπήσ’ η Πούλια και βγάλνε πούλιες (=πανάδες) στο πρόσωπο. Ακόμα και οι τσομπάνηδες έφερναν τα πρόβατα, τα αγελάδια και τα άλλα ζώα σε μέρος, που να μην τα αντικρύσ’ ο ήλιος το πρωϊ».

Ο πλάτανος του Ιπποκράτη

Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά και πρωτοσταυριά χαρακτηρίζεται ακόμη και σήμερα σε πολλές περιοχές η πρώτη του Σεπτέμβρη. Κι αυτό γιατί από το 312 μ.Χ. είχε ορισθεί ως αρχή της ινδίκτου, του θρησκευτικού δηλαδή έτους. Ως πρωτοχρονιά, πέρασμα από τον ένα χρόνο στον άλλο διατηρεί πολλά σχετικά έθιμα.
Έτσι στην Κω τα κορίτσια και τα αγόρια κάνουν την αρκιχρονιά δηλαδή μια αρμαθιά από ρόδι, σταφύλι, σκόρδο και φύλλο από το πλατάνι του Ιπποκράτη και το πρωί της πρώτης του Σεπτέμβρη αραδιάζονται στην παραλία και ρίχνουν την παλιά αρχιχρονιά στη θάλασσα και βουτούν την καινούργια στο νερό.
Έπειτα παίρνουν νερό από σαράντα κύματα και γυρίζουν στο σπίτι και την κρεμούν στο εικονοστάσι. Γυρίζοντας περνούν από τον πλάτανο, τον αγκαλιάζουν για να πάρουν το χόντρος και τη δύναμή του.

Παρομοιώσεις προς δέντρα

• Ο κλέφτης που πέφτει στη μάχη : Σα δέντρον ερραγίστηκε, σαν κυπαρίσσι πέφτει
ενώ ο Όμηρος για να παραστήσει τους πεσόντας Άσιον (Ν 389-392) και Σαρπηδόνα (Π 482-484) :

Ήριπε δ’ ως ότε τις δρυς ήριπεν ή αχερωίς
Ηέ πίτυς βλωθρή, την τα’ ούρει τέκτονες άνδρες
Εξέταμον πελέκεσσι νεήκεσι νήιον είναι…
• Δέντρα που φυτρώνουν σε τάφους εραστών

Εκεί που θάψανε το νιό φύτρωσε κυπαρίσσι
Κι εκεί που θάψανε τη νιά φύτρωσε μια μηλίτσα.
Βεργολυγάει η μηλιά φιλάει το κυπαρίσσι….

Στα τραγούδια του γάμου είναι συχνές οι παρομοιώσεις των νέων με δέντρα:

Δέντρο είχα στην αυλή μου για παρηγοριά δική μου…

Μηλίτσα πού ’σαι στο γκρεμό τα μήλα φορτωμένη,
Τα μήλα σου λιμπίζομαι και το γκρεμό φοβούμαι

Μια Παρασκευή κι ένα Σαββάτο βράδυ
μάνα μ’έδιωχνε από το σπιτικό μου
Παίρνω ένα στρατί, στρατί το μονοπάτι
Βρίσκω ένα δεντρί, βρίσκω ‘να κυπαρίσσι

Για τον γαμπρό:

Κίνα δεντρί μου, κίνα, κίνησε, κυπαρίσσι,
Να πας να βρης τη λεύκα τη λυγεροκλαδούσα…..
Μακρύς, λιγνός εις το κορμί κι ίσιος σαν κυπαρίσσσι
Κι απολυγίζει η μέση του σαν λεμονιάς κλωνάρι

Η νύφη

Σα λυγιά λυγάει
σα νερατζούλα φουντωτή, οπού μοσχοβολάει

Αλλά και συμβουλευτικά:

Ψηλή γυναίκα μη πάρης συκιά ξεκλωνισμένη
Η συκιά ξεκλωνισμένη πάντα είναι μαραμένη
Και για τον αρνητή της αγάπης και άπιστο:
Εσείς οι νέοι το’χετε το δέντρο ν’αγαπάτε
Κι αφόντες φάτε τον καρπό, το δέντρο λησμονάτε.

*Η κ. Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη είναι τ. Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

kathimerini.gr

Θωρηκτό «Σαλαμίς»

ΑΓΝΩΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Το ισχυρότερο πολεμικό Dreadnought που πληρώσαμε στους Γερμανούς (πάλι;) και δεν παραλάβαμε ΠΟΤΕ!

Παρόμοιο πλοίο με το ΘΩΡΗΚΤΟ «Σαλαμις» που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, το SMS Kronprinz Wilhelm i

του Παντελή Καρύκα
Συγγραφέα

Το ισχυρότερο ελληνικό πολεμικό πλοίο που πληρώθηκε αλλά δεν παραδόθηκε ποτέ!
Μετά το ευτυχές πέρας των Βαλκανικών Πολέμων το Πολεμικό Ναυτικό ήταν ο κυρίαρχος του Αιγαίου μας.
Ωστόσο οι Τούρκοι δεν είχαν σκοπό να αποδεχτούν την ήττα τους και αποφάσισαν να αγοράσουν ένα πανίσχυρο θωρηκτό, το οποίο κατασκευάζονταν στη Βρετανία, για λογαριασμό της Βραζιλίας, με την οποία είχαν έρθει σε συμφωνία οι Τούρκοι για να το αγοράσουν.
Ενόψει αυτού του ενδεχομένου ήταν φανερό πως το Ελληνικό Ναυτικό έπρεπε να ενισχυθεί, αναλόγως.
Έτσι αποφασίστηκε η παραγγελία, στη Γερμανία, στα ναυπηγεία Vulcan του Αμβούργου.
Η ελληνική κυβέρνηση όμως δεν είχε αποφασίσει τι ακριβώς ήθελε.
Οι πρώτες προδιαγραφές τέθηκαν τον Ιούλιο του 1912.
Αρχικά οι ελληνικές προδιαγραφές αφορούσαν ένα μικρό θωρηκτό παράκτιας άμυνας, μήκους 139,6 μ. εκτοπίσματος 13.500t. οπλισμένο με 6 πυροβόλα των 14in (356 χλστ.), 8 των 6in (152χλστ.), 8 των 76χλστ., 4 αντιαεροπορικά των 37χλστ. και 4 τορπιλοβλητικούς σωλήνες και μέγιστης ταχύτητας 21 κόμβων.
Ωστόσο η ελληνική πλευρά άλλαξε τις προδιαγραφές και τελικά αποφασίστηκε το σκάφος, το οποίο θα ονομαζόταν «Σαλαμίς», να είναι ένα κανονικό και ισχυρό θωρηκτό, μήκους 173,3μ. και εκτοπίσματος 19.500t.
Το πλοίο θα έφερε, ως πρωτεύον οπλισμό, 8 βαριά πυροβόλα των 14in. κατανεμημένα σε τέσσερις δίδυμους πύργους, ως δευτερεύον 12 πυροβόλα των 6in, τοποθετημένα κατά μήκος της υπερκατασκευής, και ως τριτεύον12 ταχυβόλα των 75 χλστ. και 5 τορπιλοβλητικούς σωλήνες των 500 χλστ.
Το σκάφος θα κινούσαν ατμοστρόβιλοι AEG, συνολικής ιπποδύναμης 40.000 Ίππων, οι οποίοι θα έδινα στο σκάφος μέγιστη ταχύτητα 23 κόμβων.
Η θωράκιση του θα ήταν επίσης ισχυρή, ικανή να αντέχει σε πλήγματα από τα πυροβόλα των 12in. με τα οποία θα ήταν εξοπλισμένο το νέο τουρκικό θωρηκτό.
Έφτασε σε μέγιστο πάχος, στη θωρηκτή ζώνη, τους πύργους και τις βάσεις τους και στα διαμερίσματα πυρομαχικών τα 250 χλστ.
Το πλοίο έπρεπε να παραδοθεί τον Μάρτιο του 1915.
Ωστόσο οι εργασίες σταμάτησαν στις 31 Δεκεμβρίου 1914, καθώς είχε ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και εξαιτίας του βρετανικού ναυτικού αποκλεισμού στη Γερμανία, τα αμερικανικά πυροβόλα που θα εξόπλιζαν το σκάφος δεν μπορούσαν να παραδοθούν.
Η ελληνική κυβέρνηση αρνήθηκε να παραλάβει το ημιτελές πλοίο, όπως ήθελαν οι Γερμανοί.
Το ζήτημα επιλύθηκε μόλις το 1932, με την Ελλάδα να καταβάλει, τελικά, 480.000 στερλίνες – το 37% περίπου του συνολικού κόστους αγορά του πλοίου – στα γερμανικά ναυπηγεία, χωρίς φυσικά να παραλάβει ποτέ το πλοίο, το οποίο οδηγήθηκε στα διαλυτήρια της Βρέμης, όπου πωλήθηκε για παλιοσίδερο.

olympia.gr